نظرات یک روانشناس و مشاور درباره کاربردهای موسیقی درمانی

موسیقی درمانی به معنای استفاده از موسیقی و برنامه‌های تنظیم شده موسیقایی برای توانبخشی تمامی بیماران (جسمی و روانی) است. روش ها و برنامه های موسیقی درمانی برای هر سنی از نوزاد تا سالمند و برای همه بیماری ها از نقایص حسی و حرکتی و معلولیت های جسمی تا اختلال های روانی، رفتاری و بیماری‌های مزمن رو به مرگ به کار گرفته می شود. این فن به تقویت توانایی ها و کاهش ناراحتی ها و ناتوانایی‌های آنها کمک می کند.

موسیقی درمانگر کیست؟

دکتر شیرین ولی زاده موسیقی درمانگر، روانشناس متخصص و آموزش دیده رشته موسیقی درمانی است که دروس مرتبط با موسیقی، روانشناسی و علوم رفتاری را گذرانده و تجربه های علمی را در استفاده از موسیقی در درمان کسب کرده است.

موسیقی درمانگر با توجه به شرح حال بیمار و نوع نیاز و ناتوانایی او برای درمان برنامه ریزی می کند. تمرین و برنامه های موسیقی درمانی در شکل فردی و گروهی قابل تنظیم است. زمان هر برنامه برحسب میزان توان حوصله و تمرکز افراد تنظیم می گردد.

موسیقی کدام دسته از نیازهای انسان را تامین میکند؟

موسیقی نیازهای فیزیولوژیک، ذهنی، احساسی،اجتماعی و فرهنگی را در انسان را برآورده میکند. رابطه زیستی و فیزیولوژیک با مغز آدمی دارد. از سوی دیگر موسیقی با عناصر ذهنی مانند تخیل ،حافظه، تداعی ،الهام و غیره در آمیخته که در نتیجه از آن مقوله های شناختی به وجود آورده است.

اما موسیقی بیش از هر چیزی نیازی عاطفی و احساسی است. موسیقی سیستم عواطف (لیمبیک) مغز را به سرعت تحریک میکند به تحریک احساسی و فرافکنی حالات های درونی و هم حسی منجر می شود.

 در بسیاری از مواقع زندگی، که کلام و بیان پاسخگو نیست، می‌تواند موجب هم دردی و هم حسی و از همه مهمتر احساس ها را وسعت بخشد.

هرکس باید روزانه چه اندازه موسیقی گوش کند؟

دکتر شیرین ولی زاده روانشناس: این سوال کلی مانند این است که بپرسیم هر کس روزانه چقدر غذا یا پروتئین و چربی مصرف کند.

برای مثال افراد سالم روزانه ۱۰۰ گرم پروتئین نیاز دارد اما این پاسخ برای هرکس معنا و کاربرد دقیق ندارد. در مورد موسیقی پاسخ کلی این است که شنیدن نیم ساعت موسیقی برای عموم کافی است اما ممکن است به دلایل درونی و نیازهای ذهنی و یا فیزیولوژیک این مقدار برای فرد لازم نباشد و برای فرد دیگری یک ساعت هم کم باشد.

از نظر روانشناسی شنیدن موسیقی تا حدودی مانند خواندن کتاب به شرایط مختلف روحی علاقه و نیاز و ظرفیت عصبی فرد بستگی دارد.

آیا براستی کسانی که به موسیقی گوش می‌سپارند و یا ساز می نوازند مجنون و یا روان پریش می شوند؟

هنر به طور ذاتی واجد حساسیت، انعطاف و خلاقیت است. ذهن ظریف و خیال نازک هنرمند آثار او را واجد لطافت و ظرافت می کند حساسیت ذهنی موجب می‌شود تا زود برانگیخته شود و واکنش سریع و در مواقعی تازه نسبت به محرک ها نشان دهد.

 و به همین دلیل هنرمندان معمولاً در مقابل فشارهای زندگی ناکامی‌های بیشتری نسبت به افراد عادی حس میکنند.

بنابراین از لحاظ روانشناسی هرگونه عصبیت و ناراحتی که یک هنرمند و موسیقیدان می تواند داشته باشد به دو عامل اساسی بستگی دارد اول حساسیت سرشته و ذهنی که در شخصیت او بوده و دوم میزان انرژی و نیروی که در هنر صرف می‌کند.

به عبارت دیگر تناسب توان سرشت هنرمند و فشاری که او بر خیال و اندیشه خود وارد می آورد این دو عامل را تشکیل می دهد.

 هر چیزی که به افراط کشیده شود می‌تواند موجب عدم هماهنگی عناصر بدنی و فرآیندهای روانی شوند و به نابسامانی بیانجامد. حتی افراط در دین و مذهب نیز می‌تواند روحیه را خودمدار متعصب و منزوی نماید.

چه سازهایی در موسیقی درمانی استفاده می شود؟

دکتر شیرین ولی زاده: در موسیقی درمانی از انواع سازهای کلاسیک، ملی و محلی و حتی سازها و ابزارهای صوتی دست ساز، بر حسب نیاز استفاده می شود.

هدف اصلی در موسیقی درمانی، توانبخشی بیماران و درمان بیماری است و قصد آموزش موسیقی و یا نوازندگی وجود ندارد.

سازها، ابزارهای صوتی، نوارهای موسیقی، رقص و فعالیت‌های موزون همه وسیله و واسطه‌ای برای درمان است.

 از این رو موسیقی درمانگر می‌تواند بر حسب نیازهای درمانجو و اهداف و برنامه هایی که تنظیم کرده، از سازهای مختلف استفاده نماید و حتی ساز های ساده بسازد که با کمک آن بتوان بهتر به اهداف درمانی دست یافت.

موسیقی به چند گونه بر سلامت، آسایش و رفاه بیماران پزشکی اثرمیگذارد؟

1- پیشگیری، آموزش و یادگیری ۲- کاهش دردهای گوناگون پزشکی و دندانپزشکی ۳ – کاهش تنش ها و نگرانی های ناشی از جراحی، آسیب ها و بیماری ها ۴ – توانبخشی بعد از جراحی، آسیب ها و تصادف ها ۵ – کاهش خستگی حاصل از تنوس های عضلانی و کارکرد ماهیچه ها ۶ – کاهش عوارض جانبی داروها ۷- کاهش مدت استفاده از داروها ۸ – کاهش طول مدت درمان و بستری

لطفاً چند نمونه از برنامه های موسیقی درمانی که برای بیماران پزشکی در بیمارستانها به کار میرود را برای ما نام ببرید؟

1- تسکین درد به وسیله شنیدن موسیقی آرام بخش و همچنین تمرین تن آرامی با‌ سیر در ملودی های آرام بخش.

2 – تحریک صوتی و شنیدن موسیقی برای توسعه و تقویت پاسخ های رفتاری و کلامی بیماران در حالت اغما.

3 – نواختن سازهای بادی برای تقویت تنفس.

۴ – تمرین تصور هدایت شده موسیقی برای رویارویی با استرس ها، فشارها، بیماری‌ها، ناراحتی‌های جسمی و روحی و کاهش اضطراب قبل از عمل جراحی.

5 – تقویت و ایجاد مهارت های حرکتی با ریتم های گوناگون. ۶- تهیه و تنظیم آوازها و ترانه هایی که در تحمل درد و بیماری کمک می کند.

درباره تاثیر موسیقی بر تن آرامی برایمان توضیح دهید؟

تاثیر جسم و روان متقابل است. به همین دلیل هر ناراحتی و خستگی و دردی که به جسم وارد شود بر روان نیز تاثیر می گذارد و بر عکس.

همان طور که از نام «تن آرامی» بر می‌آید با آرام کردن فشارهای بدن و عضله ها، از فشارهای روحی کاسته می‌شود و احساس آرامش و سبکی به وجود می آید. امروزه برای تمرین تن آرامی از موسیقی استفاده فراوانی می‌شود.

در این روش با کاهش فشارهای بدنی، از استرس کاسته می شود. تمرین کننده ضمن آنکه از فشارهای اعضاء و اندام بدن می کاهد سوار و سبکبار در فضای یکنواخت و نورانی سیر و احساس راحتی را در خود القا منتشر می‌کند.

تحقیقات نشان می دهد آرام  سازی با موسیقی از فشار خون، ضربان قلب و میزان دم و بازدم می‌کاهد، میزان مصرف اکسیژن را کاهش می دهد، سطح اسید خون را پایین می آورد و امواج مغزی را از حالت فشار و استرس در سطح «بتا» به امواج پایین تر در سطح «آلفا» وارد می‌کند.

موسیقی درمانی چه تاثیری بر روی کودکان دچار ناتوانی در یادگیری دارد؟

گاهی پیش می آید که شخصی با وجود تحصیلات و هوش کافی، در یکی از مهارت های مربوط به فهمیدن و گفتار، مشکل اساسی و بارز پیدا می‌کند.

ناتوانی در یادگیری با علامت های چون ضعف در توجه تحریک های آنی، اختلال در حافظه و تفکر انتزاعی، ضعف در جهت یابی و درک جوانب و اختلال هیجانی نیز همراه است.

موسیقی درمانی از جمله روش‌های جانبی است که توانسته به تقویت مهارت ها و افزایش توجه و یادگیری این افراد کمک نماید. برخی از برنامه‌های موسیقی درمانی برای این گروه به شرح زیر است:

۱ – تقویت مفاهیم و مهارت های تحصیلی با استفاده از ترانه و شعر ۲ – کنترل رفتاری و تحریک ها از طریق بازی های گوناگون موسیقی هایی.۳-تقویت حافظه بینایی و شنوایی با انجام فعالیتهای موسیقایی توأم با وسایل و نشانه های بصری.

خانه شیرین یکی از موسسات فعال و پیشرو در زمینه موسیقی درمانی می باشد. که می تواند کمک شایانی به رشد موسیقی در مانی در جامعه داشته باشد.