پارادایم‌های روانشناسی: دنیای پیچیده‌ای از تفکرات و رویکردها

پارادایم‌های روانشناسی، اصولی هستند که محدوده ای برای افراد یک جامعه مشخص می کنند تا به نوعی با استفاده از این راه و روش ها به موفقیت برسند. وقتی پارادایمی در جامعه شکل می گیرد، عدم استفاده از آن الگو واره، می تواند موجب طرد شدن از طرف جامعه شود. در رهبری سازمان از الگوواره هایی چون تیزبین، مرکز گرا و شبکه ساز استفاده می شود.

جامعه از زمان کودکی مان پارادایم‌های روانشناسی اشتباهی، در ذهن و سر راه ما قرار داده به همین دلیل باعث شده است. این موارد موجب شده است، راه های اشتباهی انتخاب کنیم و تصمیمات نادرستی بگیریم. مربی ها به ما در آموزش های روانشناسی، پارادایم هایی همچون برنامه نویسی، دکارتی و کل نگر را آموزش می دهند تا بتوانیم دوباره الگوهای درست زندگی و جامعه را بشناسیم و در مسیر درست حرکت کنیم.

پارادایم چیست؟

پارادایم یا الگو واره به معنی مدل، شیوه و سرمشق است که یکی از بروزترین علوم در حوزه جامعه شناسی می باشد. الگوواره به یک چارچوب فرهنگی فکری گفته می شود که در فلسفه و زندگی روزمره هم کاربرد دارد.

انسان ها از این الگو برای تصمیمات بزرگ و کوچک خود استفاده می کنند. کوچینگ در روانشناسی می گوید، پارادایم به طور کلی بر ذهن ما، جامعه و در تصمیم گیری هایمان حکومت می کند، خواه این الگوها درست است گاهی غلط به هر حال زندگی ما را وابسته به خود کرده است.

در ادامه گزارش به انواع پارادایم های روانشناسی و چگونگی استفاده از آنها اشاره کرده ایم.

انواع پارادایم‌های روانشناسی

در این بخش انواع پارادایم های روانشناسی را برای شما نام برده و شرح داده ایم:

1. کل نگر

در الگوواره کل نگر باید به انسان به عنوان یک کل نگاه کرد، یک موجود پر احساس که فقط بخشی از کارهای کارخانه را انجام می دهد. این الگو اصولا در طب شرقی استفاده می شود و باعث دستاوردهای علمی بزرگی در زمینه سلامت شده است.

این الگو توانسته بسیاری از بیماری هایی که منشا وجود آنها عاطفی و ذهنی است را درمان کند.

2. برنامه نویسی

این الگو واره تعیین می کند، هر زبان برنامه نویسی می تواند مشکلاتی که در زمینه فناوری اطلاعات به وجود می آید را حل کند. هدف از ایجاد این پارادایم این است که زبان ها در برنامه نویسی به درستی طبقه بندی شوند.

3. دکارتی

این نوع الگوواره به عنوان طرح نیوتنی شناخته می شود. به عنوان مثال اگر می خواهید یک ماشین را به طور کامل بشناسید، ابتدا باید از تمام قطعات آن مانند موتور، باتری، سیم کشی و … آگاهی پیدا کنید، اینگونه می توانید بفهمید شناخت ماشین پیچیده تر و قانونمندتر از رانندگی است.

4. بازرس و بازبین

رهبر مسئول ادامه زندگی و تداوم داشتن کار گروه و سازمان است. به فعالیت دقیق و منظم دیگران می پردازد و این را در خود می بیند که آنها را درجه بندی کند و در جایگاه درست خود قرار دهد.

پارادایم‌های روانشناسی برای رهبری و سازمانی در نگاه کلی

به صورت کلی الگوواره ها در حوزه رهبری به سه بخش تقسیم می شوند. این سه قسمت عبارتند از: سنتی، مدرن، پست مدرن. در ادامه انواع پارادایم های رهبری سازمانی را برای شما لیست کرده و شرح می دهیم:

1. ارباب

2. اقتدارگر

3. نشسته در راس هرم

4. مرکزگرا

5. زمامدار مستبد

6. نخبه

7. فرمانروا

8. توانمند سازی

9. صدر نشین

10. شبکه ساز

11. تیزبین

12. سازمان دهنده

پارادایم ارباب

الگو واره ارباب جزو دسته بندی رهبری سازمانی در پارادایم سنتی بوده، در این الگو واره رهبر در رأس گروه یا سازمان قرار دارد. او مالک افراد و سازمان بوده و هر گونه که بخواهد عمل می کند. کسی نباید او را مواخذه کرده و همه چیز به مدیر تعلق دارد.

الگوواره اقتدارگرا

این نوع رهبری نیز در گروه پارادایم سنتی قرار داشته، مدیر در این سازمان، خواهان اطاعت بی چون و چرای ریز مجموعه خود است. او نیروهای خود را مجبور می کند تا فقط خواسته های مدیریت را پیاده کنند.

این پاردایم در رهبری مدرن، بر این باور است که قدرت باید مربی و در عین حال پذیرفتنی و غیرقابل بحث باشد.

پارادایم سازمان دهنده

این مدل رهبری در پارادایم مدرن قرار می گیرد و معتقد است رهبری سازمان، کنترل کننده و پدید آورنده بخش های مختلف سازمان است.

پارادایم توانمند ساز

این رهبری در طرح واره فرانوگرا قرار گرفته و معتقد است، رهبر کارکنان و اعضای گروه خود را به منظور مشارکت در فضای اجتماعی و اقتصاد توانمند می سازد.

پارادایم نشسته در رأس هرم

این نوع رهبری در الگو واره مدرن قرار گرفته و در آن رهبر در رأس هرم سازمانی می نشیند و به دستور دادن به اعضای گروه می پردازد.

پاردایم صدر نشین

این الگو واره نیز در دسته بندی پارادایم های مدرن قرار گرفته و در آن رهبر به عنوان رییس گروه در صدر قرار می گیرد. در سبک مدیریت صدر نشین رهبر سازمان بالاترین مقام در سلسه مراتب است.

پارادایم شبکه ساز

در این مدل رهبری سازمانی شاهد این هستیم که رهبری شبکه ها و تیم های متفاوتی را می سازد و آنها را اداره و مدیریت می نماید. این الگو واره در دسته بندی فرانوگرا قرار می گیرد.

الگو واره فرمانروا

در این الگو واره رهبری، رهبران سازمانی فرمانروایان بدون تغییر سازمان خود هستند و آن را هر طور که بخواهند و هر شکل که درست بدانند، هدایت می کنند. الگو واره فرمانروا در گروه پارادایم های سنتی قرار می گیرد.

پارادایم مرکزگرا

در این حالت رهبر در مرکز سازمان قرار داردو تمام داده ها و اطلاعات از پیرامون اعضای گروه یا سازمان به او می رسد و بعد از پالایش و بررسی رهبر سازمان مجدد به پیرامون ارسال می شود. این الگو واره در پارادایم مدرن قرار دارد.

پارادایم تیزبین

در پارادایم تیزبین رهبری کار و فعالیت همه اعضا را زیر نظر دارد، ملاک ارزیابی کارکنان، عملکرد سیستم و کیفیت کار با مدیریت است. این سبک مدیریت در الگوواره های مدرن تعریف می شوند.

الگوواره سازمان دهنده

دراین طرح واره سازمانی، پدیده آورنده و کنترل کننده بخش های مختلف سازمان رهبر آن است. این سبک الگو واره نیز در گروه پارادایم های مدرن قرار می گیرند.

پارادایم زمامدار مستبد

این الگو واره سازمانی برای رهبری یک نقش کنترل کننده و اربابانه در نظر می گیرد که بر فعالیت های دیگران کنترل دارد و رفتارهای آنها را هر طور مایل باشد، تنظیم کند.

پارادایم نخبه

رهبران در این الگوواره، در بالاترین رتبه قرار دارند و بر طبقات دیگر نظارت دارند.

پارادایم‌ روانشناسی چه چیزی را تعیین می کند؟

پارادایم یا الگو واره تعیین کننده چندین بخش است. این قسمت ها عبارتند از:

1. تحقیق چگونه انجام شود؟

2. چه چیزی مشاهده و اندازه گیری شود؟

3. سوالات چگونه تنظیم و تدوین شوند؟

4. چه تجهیزاتی برای تحقیق مناسب است؟

5. چه سوالاتی درباره مشاهدات پرسیده شوند؟

پارادایم از نگاه توماس کوهن

توماس کوهن فارغ التحصیل رشته فیزیک و تاریخ علم است که به مطالعه کتاب علاقه بسیاری دارد. او به این نتیجه رسیده است که دانش های فیزیکی و زیست شناسی با دانش های اقتصاد و جامعه شناسی با هم تفاوت دارند.

از نظر کوهن، مجموعه ای از فرضیه ها، باورها و نگرش هایی که در نهایت تبدیل به قوانین می شوند، پارادایم می گویند. یکی از ویژگی های الگوواره این است که همه متخصصان و کارشناسان آن را قبول دارند و اگر تحقیقاتی درباره آن انجام دهند، می خواهند جنبه های بیشتری از انواع پارادایم های روانشناسی برایشان شفاف شود.

کوهن می گوید اگر ما بخواهیم الگو واره را بفهمیم، باید تمامی فرضیه و بستر های شکل گیری آن را بشناسیم و درک کنیم.

به نقل از وبسایت plato.stanford.edu

A mature science, according to Kuhn, experiences alternating phases of normal science and revolutions. In normal science the key theories, instruments, values and metaphysical assumptions that comprise the disciplinary matrix are kept fixed, permitting the cumulative generation of puzzle-solutions, whereas in a scientific revolution the disciplinary matrix undergoes revision, in order to permit the solution of the more serious anomalous puzzles that disturbed the preceding period of normal science.

طبق نظر کوهن، یک علم بالغ دچار مراحل متناوبی از علم عادی و انقلاب‌های علمی می‌شود. در علم عادی، نظریه‌های کلیدی، ابزارها، ارزش‌ها و فرضیات متافیزیکی که ماتریس رشته‌ای را تشکیل می‌دهند ثابت نگه داشته می‌شوند و این امر اجازه می‌دهد تا حل مسائل به‌طور تدریجی انجام شود، در حالی که در یک انقلاب علمی، ماتریس رشته‌ای مورد بازبینی قرار می‌گیرد تا امکان حل مسائل غیرعادی و جدی‌تر که دوران پیشین علم عادی را مختل کرده بودند، فراهم شود.

پارادایم با مدل ذهنی تفاوت دارد؟

در پاسخ به این سوال باید گفت بله، پارادایم با مدل ذهنی تفاوت دارد. مدل ذهنی درباره هر فرد، دوست، همکار، آشنا و … گفته می شود، ولی این الگوواره یک بخش از مدل های ذهنی می باشد.

رابطه الگوواره و مدل ذهنی را می توان به یک رابطه ی رفتار فردی با فرهنگ اجتماعی تشبیه کرد. رفتارهای فرهنگی یعنی تفکر، سبک زندگی، باورها و عقایدی که در بین اکثریت جامعه مشترک است.

پارادایم‌های روانشناسی از کجا نشات می گیرد؟

بسیاری از افراد بر این باورند که در حال طی کردن مسیر یادگیری هستند، اما علم مانند هر رشته ی دیگری، به برنامه ریزی برای رسیدن به هدف در مسیر منطقی نیاز دارد. تحقیق درباره پارادایمی که ریشه عمیقی دارد، همواره به تقویت آن الگوواره ختم می شود.

زیرا هر نتیجه متضاد یا نادیده گرفته می شود یا به وسیله ی رسم و قانون از پیش تعیین شده به عقب برمی گردد. به طور کلی پارادایم دربرگیرنده باورها و فرضیه هایی است که در نهایت به یک قانون تبدیل شده و رعایت کردن آنها برای شما برای رسیدن به موفقیت واجب می باشد.

بهترین مربیان کوچینگ با برگزاری کلاس های آموزش کوچینگ توانسته اند، مدیران کسب و کاری تربیت کنند که به خوبی با افراد انس گرفته و آنها را برای انتخاب هدف در زندگی خود و پیدا کردن باورها و تفکراتشان کمک کنند.