به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، در طول 10 سال گذشته، ستاد احیای دریاچه ارومیه با هدف نجات این اکوسیستم ارزشمند، بودجه کلان حدود 30 هزار میلیارد تومان تا آخر پاییز 1402 را برای اجرای پروژه‌های مختلف دریافت کرده است.
با این حال، علیرغم هزینه‌های فراوان و تلاش‌های گسترده در زمینه‌های مدیریت منابع آب، کاهش مصرف در بخش کشاورزی، و انتقال آب به دریاچه، تاکنون این اقدامات به نتایج قابل‌قبولی منجر نشده است.
هدف از تشکیل این ستاد این بود که با یک برنامه بلندمدت بتواند بزرگترین دریاچه داخلی ایران را به تراز اکولوژیک یعنی وضعیت پایداری زیست‌محیطی آن برساند.
براساس آمارهای رسمی دولت، تراز دریاچه ارومیه در تاریخ 12 دی 92 یعنی حدود یک ماه قبل از تشکیل ستاد احیا، 1270 متر و 54 سانتی‌متر بود و براساس آخرین آمار اعلام‌شده از تراز دریاچه که شینا انصاری؛ رییس سازمان حفاظت محیط زیست در کانال تلگرامی خود منتشر کرده کمتر از تراز 11 سال پیش یعنی 1270 متر و 10 سانتی‌متر است!
این درحالی است که سازمان حفاظت محیط زیست تراز اکولوژیک دریاچه ارومیه را 1274 متر و 10 سانتی‌متر اعلام کرده و این یعنی در حال حاضر سطح آب دریاچه از سطح آب آن در وضعیت اکولوژیک، 3 متر پایین‌تر است، آن هم در شرایطی که در بیش از 10 سال، نهادی به نام ستاد احیای دریاچه ارومیه در دولت‌های یازدهم، دوازدهم و سیزدهم فعالیت کرده است و مهمترین هدف از تشکیل این ستاد در شروع فعالیت آن، رساندن دریاچه به تراز اکولوژیک اعلام شده بود.
بر اساس گزارش‌های رسمی، ستاد احیای دریاچه ارومیه میلیاردها تومان برای پروژه‌های متعدد از جمله مرطوب‌سازی بستر دریاچه، کاهش طوفان‌های نمکی و اصلاح زیرساخت‌های آبی هزینه کرده است. با این وجود، به دلیل چالش‌های متعددی از جمله مدیریت نادرست منابع، تداوم خشکسالی و افزایش برداشت‌های غیرمجاز، سطح آب دریاچه همچنان پایین‌تر از حد انتظار باقی مانده و بحران زیست محیطی این منطقه به‌طور کامل مرتفع نشده است.
این وضعیت باعث نگرانی کارشناسان محیط زیست و فعالان اجتماعی شده است که معتقدند روند کنونی به اقدامات مؤثرتری نیاز دارد تا از تخریب کامل دریاچه جلوگیری شود.
در پاسخ به این نگرانی‌ها، دکتر شینا انصاری؛ رییس سازمان حفاظت محیط زیست صبح امروز در جمع خبرنگاران از احتمال بازنگری در برخی تصمیمات ستاد خبر داد و گفت: هفته گذشته نخستین جلسه کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه برگزار شد. مواردی هم درباره ساختار دریاچه و لزوم بازنگری در آن و هم درباره پیشرفت 28 پروژه‌ای که در دستورکار قرار دارد، مطرح شد.
وی اضافه کرد: مقرر شد طی یک ماه آینده هر دو بخش مورد بررسی و ارزیابی قرار بگیرد تا پس از آن برای حال و آینده دریاچه ارومیه تصمیم‌گیری شود.
28 پروژه احیای دریاچه ارومیه کدامند؟
برای احیای دریاچه ارومیه، ستاد احیای این دریاچه مجموعه‌ای از 28 پروژه مختلف را به منظور مدیریت منابع آبی، بهبود اکوسیستم و جلوگیری از بحران‌های زیست‌محیطی تدوین کرده است. این پروژه‌ها به‌طور کلی به چهار دسته‌ی اصلی تقسیم می‌شوند: مدیریت آب، افزایش آگاهی و مشارکت مردم، کنترل و کاهش مصرف آب کشاورزی، و تثبیت بستر و جلوگیری از طوفان‌های نمکی. در زیر مهمترین این پروژه‌ها را معرفی می‌کنیم:
1. انتقال آب به دریاچه ارومیه:
اجرای پروژه‌هایی برای انتقال آب از رودخانه‌ها و سدهای اطراف به دریاچه، از جمله انتقال آب از سد سیلوه و رودخانه‌های زرینه‌رود و سیمینه‌رود.
2. کاهش برداشت آب از منابع سطحی:
ایجاد محدودیت‌های شدید بر برداشت غیرقانونی و کنترل شده از منابع آبی حوزه آبریز، از جمله حوضه‌های کشاورزی.
3. مدیریت پایدار منابع آبی:
استفاده از روش‌های بهینه‌سازی مصرف آب در بخش کشاورزی و شهری، از جمله سیستم‌های آبیاری مدرن و کاهش تلفات آب در کانال‌های آبیاری.
4. اجرای پروژه‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری:
این پروژه‌ها شامل حفظ و بازسازی مراتع و افزایش نفوذپذیری خاک در حوزه آبریز دریاچه برای جلوگیری از رواناب‌های سطحی و افزایش تغذیه‌ی منابع زیرزمینی است.
5. کنترل طوفان‌های نمکی:
با مرطوب‌سازی بسترهای خشک‌شده دریاچه و استفاده از روش‌های تثبیت خاک، از وقوع طوفان‌های نمکی جلوگیری می‌شود.
6. کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی:
اجرای پروژه‌های آبیاری قطره‌ای و مدرن‌سازی سیستم‌های آبیاری به منظور کاهش مصرف آب در مناطق کشاورزی اطراف دریاچه.
7. افزایش راندمان آبیاری:
این پروژه‌ها با هدف افزایش راندمان و بهره‌وری آبیاری در زمین‌های کشاورزی با استفاده از روش‌های مدرن و مکانیزه کردن آبیاری صورت گرفته است.
8. اجرای طرح‌های توسعه‌ی پایدار روستایی:
این طرح‌ها به منظور کاهش فشار بر منابع آبی و تشویق کشاورزان به کاهش استفاده از آب و کاشت محصولات کم‌آب‌بر، از جمله تغییر الگوی کشت، اجرا شده‌اند.
9. تصفیه و بازگشت پساب‌ها:
ایجاد و گسترش تصفیه‌خانه‌های فاضلاب برای بازگشت آب تصفیه‌شده به چرخه مصرف و انتقال آن به دریاچه ارومیه.
10. مدیریت مشارکتی منابع آب:
افزایش آگاهی عمومی و مشارکت جوامع محلی در حفظ و مدیریت منابع آب از طریق آموزش و اطلاع‌رسانی.
11. تثبیت و بازسازی اکوسیستم‌های آسیب‌دیده:
بازسازی و احیای زیستگاه‌های طبیعی از جمله حفاظت از گونه‌های بومی و ترمیم اکوسیستم‌های آبی.
12. استفاده از فناوری‌های نوین:
به کارگیری سامانه‌های هوشمند برای نظارت بر مصرف آب و مدیریت دقیق‌تر منابع، از جمله سامانه‌های هشدار برای تشخیص میزان تبخیر و تغییرات سطح آب دریاچه.
13. کنترل بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی:
جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز از آب‌های زیرزمینی و کنترل میزان مصرف مجاز.
14. بازگشایی کانال‌ها و راه‌های آبی:
پاکسازی و بازگشایی کانال‌های آب‌رسانی به دریاچه، که به دلیل رسوب‌گذاری یا سدهای ساخته شده مسدود شده بودند.
15. طرح‌های زیست‌محیطی برای کاهش آلاینده‌ها:
کاهش آلاینده‌های ورودی به دریاچه از طریق کنترل پساب‌های صنعتی و کشاورزی که به دریاچه وارد می‌شدند.
16. مدیریت یکپارچه حوضه آبریز دریاچه:
اجرای برنامه‌های مدیریت یکپارچه آب در سراسر حوضه آبریز با همکاری استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و کردستان.
17. کنترل تبخیر آب:
اجرای پروژه‌هایی برای کاهش تبخیر آب از سطح دریاچه، که یکی از عوامل اصلی کاهش سطح آب بود.
18. بازسازی و نگهداری زیرساخت‌ها:
تعمیر و بازسازی زیرساخت‌های آبی و کانال‌های آبیاری که در اطراف دریاچه و حوضه آبریز قرار دارند.
19. افزایش ظرفیت سدهای پایین‌دستی:
اجرای پروژه‌های افزایش ظرفیت ذخیره‌سازی آب در سدهای پایین‌دست دریاچه به منظور تامین آب بیشتر در فصول کم‌آب.
20. بازسازی منابع جنگلی و مراتع:
برنامه‌هایی برای بازسازی منابع جنگلی و مراتع آسیب‌دیده که به بهبود اکوسیستم در منطقه کمک می‌کنند.
این 28 پروژه با هدف احیای دریاچه ارومیه و بازگرداندن آن به وضعیت اکولوژیکی پایدار، به صورت جامع و با همکاری گسترده دستگاه‌های اجرایی و نهادهای علمی کشور به اجرا درآمده‌اند.
لزوم بازنگری در تصمیات ستاد احیای دریاچه ارومیه
با گذشت حدود 10 سال از آغاز فعالیت‌های گسترده ستاد احیای دریاچه ارومیه و صرف هزینه‌های کلان در این مسیر، نتایج حاصله با انتظارات اولیه فاصله بسیاری دارد. در حالی که بودجه‌های هنگفتی برای اجرای پروژه‌های مختلف نظیر کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی، مرطوب‌سازی بستر دریاچه و انتقال آب از منابع دیگر به دریاچه هزینه شده است، تاکنون هیچ‌کدام از این اقدامات منجر به بهبود پایدار وضعیت دریاچه ارومیه نشده است. وضعیت کنونی این دریاچه نه تنها بهتر نشده بلکه در برخی مناطق وخیم‌تر از پیش گزارش شده است.
یکی از مسائل اساسی که در این میان قابل تأمل است، مدیریت ناکارآمد منابع مالی و فقدان شفافیت در نحوه اجرای پروژه‌های احیای دریاچه است. در طول این مدت، انتقادات متعددی از سوی کارشناسان محیط‌زیست و نمایندگان مجلس نسبت به عملکرد ستاد احیای دریاچه مطرح شده است. یکی از اصلی‌ترین نقدها این است که باوجود صرف بودجه‌های عظیم، راه‌حل‌های ارائه شده کارآمد نبوده‌اند و بسیاری از پروژه‌ها به‌صورت ناقص یا نادرست به مرحله اجرا درآمده‌اند. به عنوان مثال، پروژه‌های مرتبط با اصلاح الگوهای کشاورزی و کاهش برداشت‌های غیرمجاز از منابع آبی به‌طور کافی پیگیری نشده و در برخی موارد به دلیل عدم هماهنگی میان دستگاه‌های اجرایی، این پروژه‌ها با مشکلات زیادی مواجه شده‌اند.
در این راستا، ضرورت بررسی عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. به نظر می‌رسد که مجلس شورای اسلامی باید با جدیت بیشتری به این موضوع ورود کرده و از نزدیک به بررسی روند اجرای پروژه‌ها و تخصیص بودجه‌های صرف شده بپردازد. لازم است که نه تنها اقدامات انجام‌شده توسط ستاد، بلکه ساختار و تصمیم‌گیری‌های کلان آن نیز مورد بازبینی و اصلاح قرار گیرند. نظارت دقیق‌تر بر روند پیشرفت پروژه‌ها و همچنین ایجاد شفافیت در گزارش‌دهی به جامعه می‌تواند به کاهش سوء‌مدیریت‌ها کمک کند و مانع از اتلاف بیشتر منابع مالی و طبیعی شود.
علاوه بر این، تجدیدنظر در استراتژی‌های کلی احیای دریاچه ضروری به نظر می‌رسد. تجربه نشان داده است که راهکارهای مقطعی و کوتاه‌مدت نتوانسته‌اند به نتیجه مطلوبی برسند و این دریاچه همچنان در معرض خشک شدن کامل قرار دارد. بنابراین، باید به دنبال اتخاذ رویکردهای پایدار و بلندمدت بود که نه تنها به نجات دریاچه کمک کند، بلکه به حفظ منابع آبی منطقه در آینده نیز بینجامد. این امر نیازمند سیاست‌گذاری‌های جامع، استفاده از فناوری‌های نوین و همکاری نزدیک میان دستگاه‌های مختلف اجرایی، محلی و ملی است.
در نهایت، دریاچه ارومیه به‌عنوان یکی از بزرگترین و مهمترین اکوسیستم‌های کشور، نماد بحران‌های زیست‌محیطی ناشی از تغییرات اقلیمی و مدیریت نادرست منابع آب است. اگرچه اقدامات و هزینه‌های ستاد احیا به نوعی تلاشی برای نجات این دریاچه بوده است، اما به دلیل مشکلات ساختاری و ضعف در نظارت و اجرا، نتایج مطلوبی به دست نیامده است. بررسی دقیق‌تر عملکرد این ستاد توسط مجلس و نهادهای نظارتی، و اعمال اصلاحات اساسی در برنامه‌ها و ساختار اجرایی آن، می‌تواند گامی مؤثر در جهت احیای واقعی و پایدار دریاچه ارومیه باشد.
منبع خبر : خبرگزاری تسنیم
نظرات کاربران