به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، خلیج گرگان، واقع در جنوب‌شرقی دریای خزر، یکی از پهنه‌های آبی ارزشمند ایران است. مساحت این خلیج در پاییز 1403 حدود 29 هزار هکتار برآورد شده، درحالی‌که در گذشته‌ای نه‌چندان دور، وسعت آن بیش از 40 هزار هکتار بود.
از نظر بوم‌شناختی، خلیج گرگان به‌عنوان محل نوزادگاهی، تغذیه‌ای و تخم‌ریزی بسیاری از گونه‌های ماهیان دریای خزر شناخته می‌شود. میزان شوری و دیگر پارامترهای محیطی آن همواره اندکی بالاتر از دریای خزر بوده است. برای نمونه، شوری این خلیج در سال‌های 1398 و 1399 حدود 15 تا 17 در هزار بود، درحالی‌که این میزان در مجاورت دریای خزر به 13 تا 14 در هزار می‌رسید.
در گذشته، خلیج گرگان از طریق سه کانال آشوراده، چپاقلی و خوزینی با دریای خزر در ارتباط بود و این ارتباط موجب تبادل مناسب آب بین این دو پهنه آبی می‌شد. اما از اواخر دهه 90، همزمان با کاهش سطح آب دریای خزر، عمق این کانال‌ها به‌تدریج کاهش یافت. در نهایت، در تابستان 1402، تبادل آب از طریق این کانال‌ها تقریباً به‌طور کامل قطع شد. در پی این رخداد، میزان شوری و برخی پارامترهای شیمیایی آب و رسوبات خلیج، ازجمله نیترات، فسفات، آلودگی‌های میکروبی و مواد آلی، به‌شدت افزایش یافت و در آبان 1402 به وضعیت بحرانی رسید.
لایروبی خلیج گرگان ثمربخش بوده است
با بحرانی شدن خلیج گرگان و قرار گرفتن در یک قدمی مرگ، طرح لایروبی کانال‌هایی که ارتباط خلیج با خزر را برقرار می‌کردند، علیرغم برخی مخالفت‌ها اجرایی شد و دولت سیزدهم حدود 600 تا 640 میلیارد تومان برای این پروژه هزینه کرد و این بودجه عمدتاً صرف لایروبی کانال‌های آبرسان به خلیج، به‌ویژه کانال آشور، شده است.
پس از بازگشایی این کانال در آذر 1402، تغییرات مثبتی در وضعیت خلیج مشاهده شد و تا اوایل تابستان 1403، شوری آب از بیش از 45 در هزار به حدود 27 تا 28 در هزار کاهش یافت.
پمپاژ آب تکمیل کننده اقدامات نجات خلیج
با این وجود به نظر می‌رسد که اقدامات انجام شده کافی نبوده و در صورتی که پمپاژ آب به موقع انجام نشود، بازهم شرایط بحرانی خواهد شد به طوری که به گفته احمدرضا لاهیجان‌زاده معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌ها سازمان حفاظت محیط زیست، در صورتی که پمپاژ آب انجام نشود، ممکن است تا 3 سال آینده خلیج گرگان را از دست بدهیم.
از همان ابتدای پروژه نیز کارشناسان ازجمله علی سلاجقه رییس سابق سازمان حفاظت محیط زیست هشدار داده بودند که همزمان با لایروبی باید پمپاژ آب نیز انجام شود و در غیر این صورت اقدامات قبلی بی‌تأثیر خواهد بود.
چرا لایروبی برای نجات خلیج کافی نبود؟
در رابطه با این موضوع، الهه موحدی؛ کارشناس محیط زیست به تسنیم می‌گوید: لایروبی کانال‌های ارتباطی خلیج گرگان، به‌ویژه کانال آشوراده، باعث بهبود نسبی تبادل آب بین خلیج و دریای خزر شد، اما این اقدام به‌تنهایی برای احیای کامل خلیج کافی نیست.
وی درباره دلایلی که پمپاژ آب را ضروری کرده است، توضیح داد: سطح آب دریای خزر در سال‌های اخیر کاهش یافته است و در پاییز و زمستان به دلیل کاهش دبی رودخانه ولگا، سطح تراز آن پایین‌تر می‌آید. در چنین شرایطی، حتی با لایروبی، میزان جریان طبیعی آب از دریا به خلیج محدود می‌شود.
این کارشناس به اشاره به عدم بازگشت کامل تبادل آب، گفت: اگرچه لایروبی کانال آشوراده منجر به بهبود تبادل آب شد، اما همچنان ظرفیت ورود آب به خلیج به‌اندازه‌ای نیست که بتواند شوری و سایر آلاینده‌ها را به‌طور کامل تعدیل کند. به‌ویژه در دوره‌هایی که سطح آب دریا کاهش می‌یابد، جریان آب ورودی به خلیج ضعیف شده و مجدداً شوری افزایش می‌یابد.
موحدی درخصوص افزایش شوری و اثرات آن هشدار داد و افزود: با کاهش ورود آب تازه از دریا و تبخیر بالای خلیج، میزان شوری به سطح بحرانی رسیده است (بیش از 45 در هزار در اوج بحران). این مقدار از شوری، بسیاری از گونه‌های آبزی را از بین برده و تنها گونه‌های مقاوم به شوری در خلیج باقی مانده‌اند. در چنین شرایطی، ورود حجم بیشتری از آب دریا، از طریق پمپاژ، می‌تواند روند احیا را تسریع کند.
به گفته وی، رسوبات انباشته و کاهش عمق کانال‌ها دیگر مشکل خلیج گرگان هستند که با وجود لایروبی، رسوب‌گذاری در کانال‌های ارتباطی ادامه دارد و در دوره‌هایی که سطح آب دریای خزر پایین می‌آید، این کانال‌ها کارایی خود را از دست می‌دهند، لذا پمپاژ آب می‌تواند نقش مهمی در جلوگیری از بسته شدن مجدد کانال‌ها و استمرار تبادل آب ایفا کند.
این کارشناس محیط زیست تأکید کرد: ورود کنترل‌شده آب تازه از دریای خزر به خلیج از طریق پمپاژ، علاوه بر کاهش شوری، می‌تواند باعث کاهش غلظت نیترات، فسفات و سایر آلاینده‌های زیست‌محیطی شود که در سال‌های اخیر به دلیل قطع ارتباط با دریا در خلیج انباشته شده‌اند.
موحدی در پایان گفت: لایروبی گام مهمی در احیای خلیج گرگان بوده است، اما به دلیل کاهش سطح آب دریای خزر، افزایش شوری و محدودیت تبادل طبیعی آب، اجرای طرح پمپاژ آب ضروری است تا روند احیا تسریع شود و اکوسیستم خلیج شرایط پایدارتری پیدا کند. درحال حاضر پمپاژ آب به خلیج گرگان تصویب شده و امیدواریم به زودی بودجه لازم نیز در اختیار قرار بگیرد تا این همه هرچه زودتر انجام شود.
منبع : تسنیم
نظرات کاربران