سندرم تخمدان پلی کیستیک (pcos)(علائم , نشانه ها , درمان , پیش آگهی)

تعریف

سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) وضعیتی است که با تجمع کیست های بیشمار(کیسه های پر از مایعات) در تخمدان ها مشخص می شود و به دلایلی مانند افزایش سطح هورمون های مردانه ، عدم تخمک گذاری مزمن و سایر اختلالات متابولیکی اتفاق می افتد.

علایم کلاسیک عبارتند از : موهای زائد صورت و بدن ، چاقی ، آکنه ، قاعدگی نامنظم و ناباروری .

توصیف بیماری

PCOS که تحت عنوان سندرم اشتاین-لونتانال نیز از آن یاد می شود ، گروهی از علایم ناشی از اختلالات اساسی هورمونی و متابولیک است که در حدود 6 درصد از زنان یائسه رخ می دهد.

علائم PCOS در اوایل بزرگسالی به شکل آمنوره (فقدان قاعدگی، چاقی و پرمویی غیرطبیعی) و رشد غیرطبیعی موهای بدن است .

 در زنان مبتلا به PCOS ، اختلال در سیگنال های هورمونی طبیعی مانع تخمک گذاری می شود.

در طول چرخه ، میزان استروژن ثابت، میزان  هورمون لوتئینی کننده (LH) زیاد و سطح هورمون تحریک کننده فولیکول (FSH) و پروژسترون کم است.

از آنجایی که تخمک ها به ندرت آزاد شده یا گاهی هرگز از فولیکول ها آزاد نمی شوند ، در طول زمان شاهد بروز تخمدان پلی کیستیک هستیم .

 یكی از مهمترین خصوصیات PCOS ، هایپراندروژنیسم ، تولید بیش از حد هورمون های مردانه (آندروژن ها)، به ویژه تستوسترون توسط تخمدان ها است.

به همین دلیل در بانوان مبتلا به این بیماری الگوهای رشد موهای مردانه و آکنه وجود دارد. هایپراندروژنیسم با مقاومت به انسولین (عدم توانایی بدن در پاسخ به انسولین) و هیپرینسولینمی (افزایش سطح انسولین خون) ارتباط دارد که هر دو درPCOS شایع هستند.

علل و علایم

 اگرچه علت دقیق PCOS ناشناخته است اما سابقه خانوادگی درآن نقش دارد بنابراین شاید بتوان گفت این سندرم ارثی است .

برخی معتقدند رابطه هیپرینسولینمی و هیپراندروژنیسم در عدم تخمک گذاری مزمن زنان مستعد تاثیرگذار است .

تعداد ونوع علایم PCOS در بانوان متفاوت است . این علایم عبارتند از :

• پرمویی غیرطبیعی : با هیپراندروژنیسم ارتباط داشته ودر 70% زنان مشاهده شده است.
• چاقی : تقریبا 70-40 درصد از مبتلایان به  اضافه وزن دارند.
• عدم تخمک گذاری و اختلالات قاعدگی : عدم تخمک گذاری در 50% زنان به صورت آمنوره  و  در 30% به صورت خونریزی رحمی شدید ظاهر می شود. با این وج.د 20% از مبتلایان به PCOS قاعدگی طبیعی دارند.
• ·         ریزش مو با الگوی مردانه. برخی از زنان مبتلا به PCOS لکه های طاسی دارند.
• ناباروری : بارداری برای بسیاری از مبتلایان به  PCOS دشوار است .
• تخمدان پلی کیستیک : اکثر زنان مبتلا به PCOS نه همه در تخمدان های خود کیست های متعددی دارند.
• تغییر رنگ پوست: روی پوست برخی از زنان مبتلا به PCOS لکه های تیره ای ایجاد می شود.
• شیمی خون غیرطبیعی: میزان لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL یا چربی بد خون) ، کلسترول وو تری گلیسرید در مبتلایان به PCOS بالاست اما سطح  لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL یاچربی خوب خون) در این افراد پایین است .
• هایپرینسولینمی: میزان انسولین خون در بعضی از مبتلایان به این بیماری زیاد است بویژه اگر اضافه وزن داشته باشند.

تشخیص

PCOS پس از مراجعه به پزشک برای معالجه علایمی مانند پرمویی غیرطبیعی ، چاقی ، اختلالات قاعدگی یا ناباروری تشخیص داده می شود.

زنان مبتلا به PCOS باید به پزشک متخصص زنان و زایمان (یعنی فردی که متخصص درمان بیماری های اندام تناسلی زنان است) یا متخصص غدد درون ریز (متخصصی که بیماری های سیستم اندوکرین بدن و ناباروری را درمان می کند) مراجعه نمایند.

تشخیص PCOS بسیار دشوار است چون علایم آن شبیه بسیاری از بیماری هاست و ممکن است همه علایم آن  بروز نکند.

پزشک به منظور تکمیل تاریخچه پزشکی فرد ، سوالاتی در مورد قاعدگی ، باروری و افزایش وزن مطرح میکند. معاینه فیزیکی شامل معاینات لگن جهت تعیین اندازه تخمدان ها و بررسی پوست برای پرمویی غیرطبیعی ، آکنه یا سایر تغییرات است.

به منظور تعیین میزان هورمون لوتئینی کننده ، هورمون تحریک کننده فولیکول ، استروژن ها ، آندروژن ها ، گلوکز و انسولین آزمایش خون تجویز می شود. برای ارزیابی اندازه و شکل تخمدان ها باید سونوگرافی انجام شود. بیشتر بیمه ها مخارج مربوط به تشخیص و معالجه  PCOS و مشکلات مرتبط با آن را پوشش می دهند.

درمان

درمان PCOS با هدف اصلاح عدم تخمک گذاری ، بازیابی سیکل طبیعی قاعدگی ، ارتقاء باروری ، ازبین بردن پرمویی غیرطبیعی و آکنه و پیشگیری از عوارض مربوط به افزایش سطح انسولین و چربی خون انجام می شود.

کاهش وزن ، درمان دارویی و جراحی ، رفع موهای زائد از جمله روندهای درمانی هستند که برحسب علایم و تمایل زنان به بارداری گزینه درمانی مناسب اتخاذ می گردد.

کاهش وزن

درخانم هایی که اضافه وزن دارند ، کاهش وزن(حداقل 5درصد) با رژیم غذایی یا ورزش می تواند هیپراندروژنیسم را اصلاح کرده و تخمک گذاری و باروری را به روند طبیعی بازگرداند. اغلب در ابتدا از این روش استفاده می شود.

درمان دارویی

داروهای هورمونی :

بانوانی که نمی خواهند باردار شوند و نیاز به پیشگیری از بارداری دارند (تخمک گذاری خود به خود بعضی مواقع در مبتلایان به PCOS اتفاق می افتد) با قرص های ضد بارداری خوراکی با دوز کم (OCPs) درمان می شوند.

قرص های ضد بارداری علاوه بر تنظیم قاعدگی و اصلاح خونریزی های سنگین رحمی  پرمویی غیرطبیعی را نیز درمان می کنند هرچند شاید تا یک سال علایم بهبودی مشاهده نشود.

اگر یک زن نابارور تمایل به باردار شدن داشته باشد ،کلومیفن سیترات (Clomid) معمولاً اولین دارویی است که برای کمک به القاء تخمک گذاری تجویز می شود و در حدود 70درصد از خانم ها به بارداری می انجامد البته چندقلوزایی یکی از عوارض مصرف این قرص است.

در 20-25 درصد از زنانی که به کلومیفن پاسخ نمی دهند ، داروهای دیگری مثل گنادوتروپین قاعدگی انسان (پریگونال) و گنادوتروپین کوریونی انسان (HCG) تجویز می شود که  رشد فولیکول را تحریک کرده و باعث تخمک گذاری می شوند.

با این حال این داروها  میزان حاملگی پایین (کم تر از30درصد) ، میزان چندقلویی زایی بالا (بین 30-5درصد بسته به دوز دارو) و عوارض زیادی دارند.

میزان سقط جنین در مبتلایان به PCOS بالاست (30درصد) و شاید بتوان با  لپرولید آگونیست هورمون آزادکننده گنادوتروپین (لوپرون) از سقط جنین جلوگیری کرد.

چون مبتلایان به PCOS به خاطر میزان بالای استروژن قاعدگی منظمی ندارند ، بیش از سایرین درمعرض خطر رشد بیش از حد بافت آندومتر و سرطان آندومتر هستند.

اگر در 10 روز ابتدایی هر ماه از داروی مدروکسی پروژسترون استات استفاده شود ، بافت آندومتر رحم به طور طبیعی فروریخته و ریسک ابتلا به سرطان کاهش می یابد.

با این حال در اکثر موارد برای تنظیم قاعدگی ، قرص های ضدبارداری خوراکی تجویز می شود.

سایر داروها :

داروی دیگری که به تحریک تخمک گذاری کمک می کند هورمون استروئیدی دگزامتازون است. این دارو تولید آندوژن در غدد آدرنال را کاهش می دهد.

 اسپیرونولاکتون ضد آندروژن (Aldactazide) که معمولاً با داروی ضدبارداری خوراکی تجویز می شود ، با کاهش تولید آندروژن پرمویی غیرطبیعی و طاسی با الگوی مردانه را بهبود می بخشد ولیکن تاثیری بر باروری ندارد .

این دارو باعث خونریزی غیر طبیعی رحم می شود و در صورت مصرف در دوران بارداری با نقایص جنینی ارتباط دارد. آنتی آندروژن دیگری که در درمان پرمویی غیرطبیعی کاربرد دارد ، فلوتامید (اوکلکسین) است .

این دارو باعث بروز ناهنجاری کبد ، خستگی ، نوسانات خلقی و کاهش میل جنسی می شود. متفورمین (گلوکوفاژ) به منظور کاهش میزان انسولین خون تجویز می شود و نتایج نویدبخشی را در مبتلایان به پرمویی غیرطبیعی ناشی از PCOS در پی داشته است اما اثرات آن بر ناباروری یا سایر علایم PCOS مشخص نیست .

درمان دارویی پرمویی غیرطبیعی پروسه طولانی مدتی است و ممکن است علایم بهبود پس از یک سال یا بیشتر مشاهده شود.

آکنه با آنتی بیوتیک ها ،  آنتی آندروژن ها و دارویی هایی نظیر  اسید رتینوئیک (ترکیبات ویتامین A) درمان می شود.

درمان جراحی

در صورت عدم موفقیت درمان داروی ، احتمالا درمان جراحی انجام می شود اما چندان رایج نیست .

وج برداری ، برداشتن بخشی از تخمدان یا کیست ها از طریق لاپاروسکوپ (ابزاری که از طریق برش کوچک به لگن وارد می شود) یا برش شکمی ، با کاهش تولید آندروژن باعث احیای تخمک گذاری خواهد شد.

اگرچه جراحی لاپاروسکوپی کمتر از جراحی شکم باعث ایجاد بافت اسکار می شود ،و مورد احتمال ایجاد اسکار وجود دارد که شاید به جراحی اضافی نیاز داشته باشیم .

دریل کردن تخمدان طی لاپاراسکوپی نوع دیگری از جراحی لاپاروسکوپی است که در درمان PCOS کاربرد دارد. با نفوذ  اشعه لیزر به درون کیست های تخمدان ،مقداری از مایع درون آن تخلیه می شود.

امکان دارد پس از هر نوع جراحی ، بین 65-50 درصد زنان باردار شوند.

برخی موارد هیرسوتیسم شدید با برداشتن رحم و تخمدان ها (اووﻓﻮرﮐﺘﻮﻣـﯽ ) درمان شده و به دنبال آن درمان جایگزینی استروژن انجام می شود.

سایر روش های درمانی

می توان با تکنیک های رفع مو مانند تراشیدن ، موبر(مواد شیمیایی که ساختار مو را تجزیه می کند) ، اپیلاسیون ، الکترولیز (از بین بردن ریشه مو توسط جریان الکتریکی) یا ازبین بردن فولیکول های مو با لیزر ، پرمویی غیرطبیعی یا اصطلاحا هیرسوتیسم را درمان کرد. گاهی باید درمان تکرار شود.

درمان جایگزین

PCOS با کاربرد انواع درمان های جایگزینی قابل تشخیص است. در تمام این روش های درمانی بر برقراری مجدد تعادل هورمونی تمرکز می شود. طب سوزنی براساس سیستم مریدیان روی جریان انرژی بدن کار می کند.داروهای گیاهی چینی نظیرgui zhi fu ling wan می توانند موثر باشند.

در طبیعت درمانی تمرکز روند درمان بر بهبود عملکرد کبد و متعادل سازی تولید هورمون هاست .

تغییرات رژیم غدایی مانند کاهش مصرف فرآورده های حیوانی و چربی ها ، و افزایش غذاهای مفید برای کبد نظیر هویج ، سبزیجات سبز تیره ، لیمو و چغندر تاثیر بسزایی دارد.

اسیدهای چرب ضروری ، از جمله روغن کتان ، روغن گل پامچال و روغن انگور فرنگی سیاه به عنوان ضدالتهاب و تنظیم کننده هورمونی عمل می کنند.

گیاهان دارویی غربی از گیاهان فیتواستروژن و فیتوپروژسترون مانند کوهوش آبی و ریشه تک شاخ وو دمنوش های کبدی مثل قاصدک در برقراری تعادل هورمونی مفیدند.

مصرف مکمل همراه با آنتی اکسیدان ها از جمله روی و ویتامین های A، E و C را فراموش نکنید.

هومئوپاتی اساسی از جمله روندهای درمانی به شمار می ورد که تاثیرات چشمگیری را به همراه دارد.

پیش آگهی

 با تشخیص و درمان مناسب می توان  بسیاری از علائم PCOS را به طور مناسب کنترل کرد یا از بین برد.

ناباروری زنان قابل درمان است و در اکثر موارد حاملگی اتفاق می افتد هرچند شاید برخی از موارد اختلالات هورمونی وعدم تخمک پذاری عود کند.

زنان باید از نظر سرطان آندومتر کنترل شوند.

به دلیل شیوع زیاد هیپرانسیولینیسم در PCOS ، زنان مبتلا به این اختلال باید به طور منظم میزان قندخون خود را کنترل کنند و مراقب پیشرفت دیابت باشند.

غربالگری فشارخون و کلسترول نیز لازم است چون میزان کلسترول LDL و تری گلیسیرید در این زنان بالاست و بیش از سایرین در معرض خطر ابتلا به امراض قلبی قرار دارند.

پیشگیری

هیچ روش شناخته شده ای برای جلوگیری از PCOS وجود ندارد ، اما در صورت تشخیص و درمان به موقع میتوان  از بروز عوارضی نظیر  بیماری قلبی و دیابت جلوگیری نمود. کنترل وزن از طریق رژیم غذایی و ورزش می تواند علاوه بر ثبات هورمون ها ، انسولین خون را کاهش دهد.

سوالات متداول تخمدان پلی کیستیک