راهنمای جامع آزمایش‌ها و غربالگری‌های سه‌ماهه اول بارداری

سه‌ماهه اول بارداری، دوره‌ای حساس و حیاتی در سلامت مادر و جنین محسوب می‌شود. در این بازه زمانی، طیف وسیعی از آزمایش‌ها و غربالگری‌ها با هدف ارزیابی وضعیت سلامت مادر، تشخیص زودهنگام عفونت‌ها، ارزیابی ریسک ناهنجاری‌های ژنتیکی و پیشگیری از عوارض احتمالی بارداری انجام می‌گیرد. این مقاله با مرور دقیق مهم‌ترین تست‌های بالینی شامل hCG، CBC، تعیین گروه خونی و Rh، غربالگری آنتی‌بادی‌ها، ادرار، تست‌های عفونت‌های مقاربتی (HIV، سفلیس، کلامیدیا)، ویروس‌های ویروسی (HBV، HCV، HPV، سرخچه، واریسلا) و آزمون‌های غربالگری ناهنجاری‌های کروموزومی (از جمله PAPP-A، NT و آزمایش سل فری)، تلاش دارد

تست های عمومی

تست بارداری (hCG)

اگر صرفا نسبت به بارداری خود ظنین هستید یا اگر هنوز آزمایش بارداری انجام نشده است، آنگاه ممکن است برای تأیید/رد بارداری زن آزمایش بارداری انجام شود.آزمایشات بارداری به اندازه گیری گنادوتروپین کوریونی انسان (hCG) هورمونی که در هنگام بارداری زنان به وسیله جفت تولید می شود می پردازد. میزان hCG تولید شده در دوران بارداری طی سه ماهه اول (8-10 هفته) از یک بارداری طبیعی، به طور پیوسته افزایش می یابد و در هفته دهم بعد از آخرین چرخه قاعدگی، به اوج می رسد.

دو نوع آزمایش hCG وجود دارد: کیفی و کمی.

• آزمایش های کیفی بر روی ادرار یا خون انجام پذیرند. این نوع آزمایش ها معمولاً پس از یک دوره عدم وقوع قاعدگی انجام می شود و هدف از آن تأیید قطعی بارداری زن است.
  
• تست های کمی به اندازه گیری میزان واقعی hCG می پردازد و بر روی نمونه های خون انجام می شوند. بعضی آزمایشگاهها ممکن است در سه ماهه اول برای هر هفته از حاملگی سطح غلظت خاصی برای hCG را انتظار داشته باشند، با این حال ممکن است سطح غلظت آن از یک زن به زن دیگر متغیر باشد. مهمترین ویژگی hCG در سه ماهه اول این است که سطح غلظت آن باید اساساً هر دو سه روز یکبار، دو برابر شود. اگر در مورد بارداری نگرانی وجود داشته باشد، پزشک معالج بهداشتی بیمار غالباً غلظت hCG رابصورت کمی چندین بار اندازه گیری می کند تا از افزایش میزان آن اطمینان حاصل کند.
  

اگر سطح hCG یک حالت افزایشی عادی نداشته باشد، علت آن ممکن است یا حاملگی خارج رحمی باشد یا یک حاملگی داخل رحمی غیر طبیعی. حاملگی خارج رحمی ممکن است به یک وضعیت اورژانسی پزشکی منجر شود، لذا پزشکان ممکن است بر روی بیمارانی که میزان hCG به طور مناسب در حال افزایش نیست، انجام سونوگرافی واژینال را لازم بدانند تا از این طریق نسبت به وجود یک کیسه حاملگی درون رحمی اطمینان حاصل کنند.

غربالگری خون و آنتی بادی سلولهای قرمز خون (RBC)

تست تعیین گروه خون

تعیین گروه خون معمولاً در ویزیت سه ماهه اول بارداری یا ویزیت اول قبل از تولد انجام می شود. از این تست برای تعیین گروه خون یک خانم باردار استفاده می شود، یعنی برای تعیین اینکه آیا گروه خون او A ، B ، AB یا O است و اینکه آیا Rh مثبت است یا Rh منفی. یک زن باردار باید از گروه خونی خود اطلاع داشته باشد.

تعیین گروه خون به ویژه در دوران بارداری بسیار مهم است زیرا نوع خون مادر و جنین او ممکن است با هم ناسازگار باشد. به عنوان مثال اگر مادر Rh منفی باشد اما پدر Rh مثبت باشد، جنین ممکن است آنتی ژن Rh را از پدرش به ارث برده و Rh جنین مثبت باشد. اگر گروه خونی مادر و نوزاد متفاوت باشد مانند این مثال مادر ممکن است نوعی آنتی بادی تولید کند که علیه آنتی ژن روی گلبول های قرمز جنین واکنش نشان دهد. این آنتی بادی ها ممکن است از جفت عبور کرده و باعث از بین رفتن گلبول های قرمز کودک شوند و در نتیجه­ی این اتفاق، یک عارضه جدی به نام بیماری همولیتیک نوزاد (HDN) ایجاد شود. اگرچه احتمال بیمار شدن نخستین جنین Rh مثبت خیلی کم است، با این وجود ممکن است آنتی بادی های تولید شده در طی اولین بارداری، روی جنین های Rh مثبت بعدی تأثیر سوء بگذارند.

برای کاهش شدید احتمال اینکه مادر Rh منفی چنین بادی ای تولید کند، ممکن است در حوالی هفته بیست و هشتم بارداری به مادر ایمونوگلوبولین Rh تزریق شود. ایمونوگلوبولین Rh به آنتی ژن Rh جنین متصل شده و “آنرا می پوشاند” و از این طریق مانع از تولید آنتی بادی در بدن مادر علیه آنتی ژن Rh نوزاد می شود. ممکن است تزریقات اضافی در دوران بارداری لازم شود؛اگر یکی از موارد زیر پیش بیاید:

• انجام آزمایش آمنیوسنتز
  
• نمونه گیری ویلوس کوریونی
  
• آسیب شکمی
  

همچنین ممکن است تزریقات اضافی بعد از زایمان لازم شود؛ اگر کودک Rh مثبت باشد. برای کسب اطمینان از اینکه مادر قبلاً آنتی بادی Rh در بدنش تولید نکرده، قبل از هر تزریق یک غربالگری آنتی بادی انجام می شود.

غربالگری آنتی بادی

علاوه بر خانمهای Rh منفی­ای که قبلا یک نوزاد Rh مثبت داشته اند، بدن هر زنی که قبلا تحت انتقال خون بوده و یا چندین حاملگی قبلی داشته ممکن است غیر از Rh، علیه فاکتورهای خونی دیگری از کودک آنتی بادی تولید کند و بدین ترتیب به طور بالقوه به بچه متولد نشده آسیب برساند. غربالگری آنتی بادی که در سه ماهه اول انجام می شود و در سه ماهه سوم تکرار می شود (بین هفته های 28 تا 29 بارداری) مشخص می کند که آنتی بادی های بالقوه مضر در خون مادر وجود دارند یا خیر. اگر در خون مادر یک آنتی بادی مضر تشخیص داده شود، پدر کودک باید در صورت امکان آزمایش شود تا معلوم شود که آیا RBC های وی آنتی ژن هایی دارد که مادر بتواند علیه آنها آنتی بادی تولید کند یا خیر. اگر چنین آنتی ژن هایی در خون پدر یافت شود، ممکن است RBC های جنین نیز دارای مان آنتی ژن ها باشند و ممکن است مورد هدف قرار گیرند. در این حالت، به احتمال زیاد پزشک معالج بهداشتی طی دوره حاملگی بر میزان آنتی بادی مادر و سلامت جنین نظارت خواهد نمود. با رویت علائمی که حاکی از بیمار شدن جنین باشند، ممکن است به درمانهای قبل از تولد یا زایمان زودرس نیاز شود.

هر چند ناسازگاری Rh عواقب شدیدتری دارد، با این حال یکی از شایع ترین دلایل HDN در واقع ناسازگاری بین گروه های خونی ABO مادر و کودک است و نه ناسازگاری فاکتور Rh. باید این نکته را در نظر داشت که نمی توان از غربالگری آنتی بادی RBC برای پیش بینی این مطلب استفاده کرد که HDN رخ خواهد داد یا خیر زیرا تولید آنتی بادی های گروه های خونی ABO به طور طبیعی اتفاق می افتد.

تست پاپ اسمیر و HPV

از آزمایش پاپ اسمیر در دهانه رحم (سرویکس) زن برای غربالگری سرطان، تغییرات قبل از سرطان، التهاب و برخی بیماری های مقاربتی استفاده می شود. آزمایش HPV انواع پرخطر ویروس پاپیلومای انسانی را شناسایی می کند، ویروسهایی که باعث افزایش خطر ابتلای خانم ها به سرطان دهانه رحم می شوند. چند سازمان بهداشت حرفه ای موارد زیر را توصیه نموده اند:

• غربالگری با تست های Pap نباید زودتر از 21 سالگی شروع شود.
  
• زنان بین 21 تا 30 سال باید هر 3 سال یکبار تست Pap را انجام دهند.
  
• زنان بین 30 تا 65 سال باید هر 5 سال یکبار تست Pap و تست HPV انجام دهند. انجام تکی تست Pap هر 3 سال یکبار نیز قابل قبول است.
  

غربالگری ادرار برای گلوکز و / یا پروتئین

با هر بار ویزیت قبل از زایمان طی سه ماهه اول، دوم و سوم ممکن است از مادر خواسته شود نمونه ادرار تهیه کند، و معمولاً در مطب با استفاده از یک دیپستیک (dipstick) روی نمونه غربالگری گلوکز (قند) و / یا پروتئین انجام می شود. اگرچه به طور معمول مقادیر اندکی از گلوکز و پروتئین در ادرار وجود دارد، با این حال مقادیر زیاد آنها می تواند نشان دهنده یک مشکل باشد و ممکن است برای روشن شدن وضعیت به آزمایشات بیشتری نیاز شود.

پروتئین

سطح بالای پروتئین در ادرار علامتی هشدار دهنده است. این امر ممکن است نشان دهنده آسیب کلیه یا وجود یک بیماری باشد یا این سطح بالای پروتئین ممکن است بر اثر عواملی مانند عفونت، دارو یا استرسهای روحی یا بدنی بصورت موقتی باشد. نمونه ای از آزمایش های اضافه­ای که ممکن است برای تعیین علت سطح بالای پروتئین ادرار انجام شود شامل آزمایش 24 ساعته پروتئین ادرار ، یا کشت ادرار  است.

نگرانی ویژه در طول سه ماهه دوم و سوم مربوط به پره اکلامپسی می باشد، اختلالی که با فشار خون بالا و مقادیر زیادی پروتئین در ادرار همراه است و تقریباً در 8٪ از کل حاملگی ها رخ می دهد. علائم آن شامل تورم، افزایش ناگهانی وزن، سردرد و تغییراتی در بینایی است.

عوامل خطرزای این اختلال شامل موارد زیر است:

• اولین بارداری
  
• باردار بودن به بیش از یک کودک
  
• سن (نوجوانی و بالای 40 سالگی)
  
• ابتلا به دیابت
  
• فشار خون بالا یا بیماری کلیه
  

 پره اکلامپسی می تواند به کاهش دسترسی جنین هوا و تغذیه از طریق جفت بیانجامد و هنگام تولد باعث وزن کم نوزاد یا عوارض دیگری شود. اگر پره اکلامپسی زود تشخیص داده شود، می توان با کنترل روزمره فشار خون و سطح پروتئین ادرار، مشکلات سلامتی ناشی از پره اکلامپسی برای مادر و نوزاد را مدیریت نمود.

گلوکز

سطح بالای گلوکز در ادرار ممکن است دال بر دیابت تشخیص داده نشده­ای باشد که در حال حاضر در مادر بروز یافته یا ممکن است نشانه دیابت بارداری باشد. دیابت بارداری نوعی دیابت است که می تواند طی دوران بارداری به وجود آید. آزمایش مثبت برای گلوکز ادرار معمولاً با آزمایش تأییدکننده­ای به نام آزمایش قند خون همراه خواهد شد. آزمایش قند خون به طور معمول در سه ماهه دوم (بین 24 تا 28 هفته بارداری) برای غربالگری دیابت حاملگی نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

شمارش کامل خون (CBC)

شمارش کامل خون (CBC) آزمایشی است که سلولهای موجود در گردش خون را ارزیابی می کند. در مایعی به نام پلاسما خون سه نوع سلول معلق هستند شامل:

• 
  گلبول های قرمز (RBCs)
  
• 
  گلبول های سفید (WBCs)
  
• 
  و پلاکت ها (PLT)
  

ممکن است قبل از بارداری در صورت امکان، در ابتدای بارداری و یک یا چند بار در دوران بارداری به منظور شناسایی و جلوگیری از بروز مشکلات، آزمایش خون (CBC) انجام شود. نتایج دفعات اول این تست را می توان با نتایج بعدی مقایسه کرد و به دنبال تغییراتی گشت که می توانند علامت یک مسئله پزشکی باشند.

• گلبولهای قرمز حاوی هموگلوبین پروتئینی که رنگ قرمز را به خون می دهد هستند. هموگلوبین به اکسیژن موجود در ریه ها متصل می شود، آن را در بدن حمل می کند و در مجاورت سلول ها و بافت ها رها می کند. هموگلوبین یک زن در دوران بارداری باید اکسیژن را برای تأمین نیازهای خودش و جنین خود به حد کافی منتقل کند. اگر مقدار گلبولهای قرمز و یا هموگلوبین یک زن باردار کافی نباشد، گفته می شود که او کم خون است.بسیاری از زنان باردار نوعی کم خونی را تجربه می کنند. کم خونی خفیف می تواند در فرد احساس خستگی و ضعف ایجاد کند، حال آنکه کم خونی شدید در یک زن باردار می تواند باعث شود جنین اکسیژن خیلی کمی مصرف کند و همین امر مانع از رشد طبیعی جنین می شود.همه خانم ها هنگام زایمان مقدار کمی خون از دست می دهند. این مسئله معمولاً مشکلی ایجاد نمی کند، با این حال حتی از دست دادن مقدار کمی خون می تواند برای خانم های کم خون مضر باشد.
  
• گلبول های سفید خون در محافظت از بدن در برابر عفونت ها و همچنین دیگر عملکردهای ایمنی کمک می کنند. ارزیابی WBCs یک زن در دوران بارداری می تواند به تشخیص عفونت ها کمک کند و از این طریق قبل از ایجاد مشکلات سلامتی جدی در مادر یا کودک، می توان آن عفونت را درمان و مرتفع نمود.
  
• 
  • پلاکت ها قطعات سلولی خاصی در خون هستند که به تشکیل لخته ها برای جلوگیری از خونریزی کمک می کنند. زنانی که پلاکت کمی دارند یا پلاکت هایی دارند که به درستی برای تشکیل لخته عمل نمی کنند، در هنگام زایمان در معرض خطر خونریزی خطرناک هستند. ممکن است برای تعیین گزینه های درمانی در صورت شناسایی مشکل پلاکت به آزمایش های بعدی نیاز شود.
  

ادامه مطلب….