دیابت بی مزه ( علائم , نشانه ها , تشخیص , درمان )

دیابت بی مزه چیست ؟

دیابت بی مزه اختلالی نادر است و زمانی رخ می دهد که کلیه های فرد حجم غیرطبیعی و زیادی ادرار رقیق و بی بو تولید می کنند .

در اکثر افراد حجم ادرار تولیدی کلیه ها روزانه حدود 1 تا 2 کوارت است ؛ در نتیجه فرد مبتلا به دیابت بی مزه آب زیادی می نوشد .

دیابت بی مزه و دیابت شیرین – دیابت نوع 1 و نوع2 – ارتباطی با هم ندارند ولی در هر دو حالت بیمار دچار تشنگی مداوم  و تکرر ادرار خواهد بود .

دیابت شیرین باعث افزایش قند خون یا گلوکز خون می شود چون بدن نمی تواند برای تامین انرژیِ از گلوکز موجود در خون استفاده کند.

میزان قندخون  مبتلایان به دیابت بی مزه نرمال است ؛ با اینحال کلیه ها قادر به حفظ تعادل مایعات بدن نیستند.

کلیه چیست و چه می کند ؟

کلیه ها دو اندام لوبیایی شکل با اندازه تقریبی یک مشت هستند که دقیقا زیر قفسه سینه در طرفین ستون فقرات قرار دارند .

هر روز کلیه ها به طور معمول حدود 120 تا 150 کوارت خون را پالایش نموده و 1 تا 2 کوارت ادرار تولید می کنند که از مواد زاید  و مایعات اضافی تشکیل شده است .

ادرار توسط لوله هایی به نام مجاری ادراری از  کلیه ها به مثانه جریان می یابد .

مثانه ادرار را در خود ذخیره می کند هنگام تخلیه مثانه ، ادرار از طریق مجرایی به نام مجرای ادراری که در انتهای مثانه قرار دارد ، از بدن خارج می شود .

کلیه ها روزانه به طور معمول 150 تا 150 کوارت خون را پالایش کرده و 1 تا 2 لیتر ادرار تولید می کنند .   

چگونه تعادل مایعات بدن برقرار می شود ؟

بدن فرد با تعادل در مصرف مایعات و دفع مایعات اضافی ، تعادل مایعات بدن را برقرار می سازد.

معمولا تشنگی میزان مصرف مایعات را کنترل کرده و ادرار مایعات اضافی را دفع می کند ، به علاوه افراد به دلیل تعریق ، تنفس یا اسهال نیز مایعات از دست می دهند.

هورمون واوزپرسین یا آنتی دیورتیک (ضد ادارای) میزان دفع مایعات از طریق ادرار را کنترل می کند . وازوپرسین توسط هیپوتالاموس ، غده کوچکی در قاعده مغزترشح می شود . وازورپرسین ترشح شده در هیپوفیز خلفی ذخیره می شود و زمانی که حجم مایعات بدن کاهش یابد وارد جریان خون می شود .

وازوپرسین به کلیه ها سیگنال می دهد تا از جریان خون مایع کم تری جذب کنند و در نتیجه ادرار کم تری تولید خواهد شد .

زمانیکه حجم مایعات بدن افزایش یابد ، هیپوفیز میزان کم تری وازوپرسین آزاد می کند ولذا کلیه ها با حذف مایعات بیشتر از جریان خون ، ادرار بیشتری تولید می کنند .  

انواع دیابت بی مزه

• مرکزی
• نفروژنیک ( دیابت بی مزه ناشی از نارسایی کلیوی)
• دیسپوژنیک (دیابت بی مزه با تشنگی مفرط)
• بارداری

هر نوع دیابت بی مزه علت خاصی دارد .

دیابت بی مزه مرکزی

دیابت بی مزه مرکزی زمانی اتفاق می افتد که به دلیل آسیب به هیپوتالاموس یا هیپوفیز ، ترشح ، ذخیره سازی و آزادسازی نرمال وازوپرسین مختل می شود ؛ در نتیجه این اختلال کلیه ها مایعات زیادی را از بدن خارج می کرده و حجم زیادی ادرار تولید می کنند. موارد ذیل از جمله علل آسیب به هیپوتالاموس یا هیپوفیز هستند :

• عمل جراحی
• عفونت
• التهاب
• تومور
• آسیب سر

دیابت بی مزه مرکزی می تواند ناشی از نقص ارثی ژن تولیدکننده وازوپرسین باشد  هرچند این مورد نادر است . در برخی موارد ، علت بیماری ناشناخته است .

دیابت بی مزه نفروژنیک

دیابت بی مزه نفروژنیک هنگامی اتفاق می افتد که کلیه ها به طور عادی به وازوپرسین واکنش ندهند و مایعات زیادی را از جریان خون فرد خارج سازند ؛ گاهی نیز تغییرات یا جهش های ژنتیکی ارثی علت این بیماری است که مانع از پاسخ وازوپرسین به کلیه ها می شود .

از دیگر دلایل دیابت نفروژنیک می توان به موارد ذیل اشاره داشت :

• بیماری مزمن کلیوی
• داروهای خاص بالاخص لیتیوم
• پایین بودن سطح پتاسیم خون
• بالابودن میزان کلسیم خون
• انسداد مجاری ادراری

علل دیابت نفروژنیک نیز می تواند ناشناخته باشد .

دیابت بی مزه دیسپوژنیک

نقص در مکانیسم احساس تشنگی ، که مرکز آن در هیپوتالاموس قرار دارد می تواند به دیابت دیسپوژنیک بیانجامد . ا

ین نقص به افزایش غیرطبیعی تشنگی و مصرف مایعات منجر شده که با سرکوب ترشح وازوپرسین برون ده ادراری را افزایش می دهد.

وقایع و شرایطی که به هیپوتالاموس یا هیپوفیزآسیب می رسانند مانند جراحی ، عفونت ، التهاب ، تومور و آسیب دیدگی سر ، می تواند مکانیسم تشنگی را نیز مختل سازد.

برخی داروهای خاص یا مشکلات بهداشت روان فرد را در معرض ابتلا به دیابت بی مزه دیسپوژنیک قرار می دهد.

دیابت بی مزه بارداری

دیابت بی مزه بارداری تنها در طی بارداری اتفاق می افتد .

در بعضی موارد ،آنزیم تولید شده توسط جفت – اندامی که ارتباط مادر و نوزاد را برقرار می سازد- وازوپرسین موجود در بدن مادر را تجزیه می کند.

در موارد دیگر ، زنان باردار پروستاگلاندین بیشتری تولید می کنند ؛ پروستاگلاندین یک ماده شیمیایی شبه هورمون که از حساسیت کلیه زنان به وازوپرسین می کاهد .

بیشتر خانم های باردار مبتلا به دیابت بی مزه حاملگی وضعیت خفیفی دارند که علایم چشمگیری را ایجاد نمی کند.

معمولاپس از زایمان بیماری نیز برطرف می شود، اما در صورت بارداری مجدد ، ممکن است بیماری عود کند .

عوارض دیابت بی مزه

دهیدراتاسیون یا از دست دادن مایعات به میزان زیاد مهم ترین عارضه دیابت بی مزه است . علایم دهیدراتاسیون عبارتند از :

• تشنگی
• خشکی پوست
• خستگی
• بیحالی
• سرگیجه
• حالت تهوع

کم آبی شدید می تواند منجر به تشنج ، آسیب دائمی مغز و حتی مرگ شود .

درپی مراقبت فوری باشید .

معمولا افراد  می توانند با افزایش میزان مایعات دریافتی از دهیدراتاسیون یا کم آبی بدن جلوگیری کنند . با این حال ممکن است برخی از افراد متوجه نیاز به نوشیدن مایعات بیشتر نشده و بدن دچار کم آبی شود . در صورت بروز علایم دهیدراتاسیون شدید مانند موارد ذیل بایستی فورا مراقبت های درمانی انجام شود :

• گیجی
• سرگیجه
• بیحالی

چگونه دیابت بی مزه تشخیص داده می شود ؟

ارائه دهنده خدمات بهداشتی می تواند براساس موارد زیر فرد مبتلا به دیابت بی مزه را تشخیص دهد :

• تاریخچه پزشکی و سابقه خانوادگی
• معاینات فیزیکی
• آزمایش ادرار
• آزمایش خون
• آزمایش محرومیت مایعات
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)

تاریخچه پزشکی  و سابقه خانوادگی

 تاریخچه پزشکی و سابقه خانوادگی در تشخیص دیابت بی مزه به ارائه دهنده خدمات بهداشتی و درمانی کمک می کند. وی از بیمار سوالاتی را در مورد علایم و سابقه خانوادگی می پرسد .

معاینه فیزیکی

معاینه فیزیکی در تشخیص بیماری موثر است . در طی معاینه ، پزشک معمولا پوست و ظاهر بیمار را معاینه کرده و علایم دهیدراتاسیون را بررسی می کند .

آزمایش ادرار

در آزمایش ادرار نمونه ادراری فرد که در طرف مخصوص قرار دارد آزمایش می شود . ممکن است پزشک نمونه را در محل آزمایش کرده یا فرد را به آزمایشگاه ارجاع دهد. آزمایش رقت یا غلظت ادرار و وجود گلوکز را مشخص می سازد . وجود گلوکز در ادرار وجه تمایز دیابت شیرین و دیابت بی مزه است . به علاوه پزشک گاهی از بیمار می خواهد تا ادرار را به مدت 24 ساعت در ظرفی نگه دارد تا میزان کل ادرار تولید شده توسط کلیه ها مشخص گردد .

آزمایش خون

آزمایش خون شامل نمونه گیری خون بیمار در مطب یا مرکز درمانی و ارسال آن به آزمایشگاه برای تجزیه و تحلیل است . در آزمایش خون میزان سدیم اندازه گیری می شود که این مولفه می تواند به تشخیص دیابت بی مزه کمک کند.

تست محرومیت از مایعات

تست محرومیت از مایعات تغییرات وزن بدن و غلطت ادرار را پس از محدود کردن مصرف مایعات اندازه گیری می کند. پرشک دو نوع تست محرومیت انجام می دهد :

• شکل کوتاه تست محرومیت : پزشک به بیمار دستور می دهد برای مدت زمان مشخص ، معمولا پس از شام مصرف مایعات را متوقف کند. صبح روز بعد بیمار نمونه ادرار را در منزل جمع آوری کرده و سپس آن را به پزشک یا آزمایشگاه تحویل می دهد تا متخصص آزمایشگاه غلظت نمونه ادرار را اندازه گیری کند.
• تست رسمی محرومیت از مایعات : پزشک این آزمایشات را در بیمارستان انجام می دهد تا به طور مداوم علایم دهیدراتاسیون را بررسی کند. نیازی به بیهوشی بیمار نیست . پزشک بیمار را وزن کرده و نمونه ادرار را آنالیز می کند . آزمایشات تکرار شده و فشار خون بیمار هر یک تا دو ساعت اندازه گیری می شود تا یکی از موارد فوق اتفاق افتد :
• فشار خون بیمار افت شدیدی داشته باشد یا ضربان قلب بیمار در حالت ایستاده افزایش یابد .
• بیمار 5 درصد یا بیش از وزن اولیه خود را از دست دهد .
• غلظت ادرار در دو تا سه اندازه گیری متوالی فقط کمی افزایش می یابد.

در پایان آزمایش پزشک با مقایسه میزان سدیم خون ، سطح وازوپرسین و غلظت ادرار در مورد بیماری تشخیص می دهد .

گاهی ممکن است پزشک در طی آزمایش داروهایی تجویز کند تا ببیند آیا غلظت ادرار بیمار افزایش می یابد یا خیر . در سایر موارد در پایان آزمایش ، محلول سدیم غلیظ شده به صورت داخل وریدی به بیمار تزریق می شود تا میزان سدیم خون افزایش یافته و مشخص شود آیا وی به دیابت بی مزه مبتلاست یا خیر.

تصویر برداری رزونانس مغناطیسی

تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI) آزمایشی است که بدون کاربرد اشعه ایکس از اندام های داخلی و بافت های نرم بدن تصویربرداری می کند.

یک متخصص آموزش دیده پروسجر را در کلینیک سرپایی یا بیمارستان انجام می دهد و یک رادیولوژیست- پزشک متخصص تصویربرداری پزشکی –  تصاویر را تفسیر می کند.

  نیازی به بیهوشی نیست ، اما شاید برای  افرادی که فوبیای فضای بسته دارند آرام بخش خفیف تجویز شود .

ممکن است برای انجام MRI یک رنگ خاص موسوم به ماده حاجب تزریق شود .

در اکثر دستگاه های MRI فرد روی میزی که به درون دستگاه تونل مانندی سر می خورد دراز می کشد و گاهی انتهای دستگاه باز و گاهی محصور شده است .

برخی از دستگاه های MRI فضای بیشتری در اختیار بیمار قرار می دهند.

MRI نمی تواند دیابت بی مزه را تشخیص دهد بلکه هر گونه مشکل در غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس را نشان می دهد و به پزشک کمک می کند تا تشخیص دهد آیا دیابت  بیمزه علت احتمالی علایم بیمار است یا خیر .

دیابت بی مزه چگونه درمان می شود ؟

درمان اولیه دیابت بیمزه شامل نوشیدن مایعات کافی برای جلوگیری از کم آبی بدن است . ممکن است پزشک بیمار را به یک نفرولوژیست- متخصص درمان بیماری های کلیوی-  یا متخصص غدد – پزشک متخصص اختلالات هورمونی –  ارجاع دهد. درمان تکرر ادرار یا تشنگی مداوم به نوع دیابت بیمزه بستگی دارد :

• دیابت بیمزه مرکزی : هورمونی مصنوعی یا ساخته بشر موسوم به دسموپرسین دیابت مرگزی را درمان می کند. این دارو به صورت تزریقی ، اسپری بینی یا قرص موجود است . این دارو جایگزین وازوپرسینی است که بدن بیمار به طور طبیعی تولید می کند. این روش درمانی به بیمار کمک می کند تا علایم دیابت مرکزی را کنترل نماید ؛ اما تاثیری در درمان بیماری ندارد .
• دیابت بی مزه نفروژنیک : در برخی موارد دیابت بی مزه نفروژنیک پس از درمان علت بیماری از بین می رود . برای مثال ، تغییر دارو یا انجام اقداماتی برای تعادل میزان کلسیم یا پتاسیم بدن بیمار می تواند مشکل را حل کند. دیورتیک ها به تنهایی یا همراه با آسپرین و ایبوپروفن در درمان بیماری موثرند . معمولا پزشک برای کمک به حذف مایعات از بدن بیمار ، دیورتیک تجویز می کند؛ برعکس در مبتلایان به دیابت بی مزه نفروژنیک دسته ای از داروهای ادراری به نام تیازیدها باعث کاهش تولید و افزایش غلظت ادرار می شوند. آسپرین یا ایبوپروفن نیز حجم ادرار را کاهش می دهند.
• دیابت بی مزه دیسپوژنیک : محققان هنوز به روش درمانی موثر برای دیابت بی مزه دیسپوژنیک دست نیافته اند . می توان با مکیدن تکه های یخ یا آب نبات ترش دهان خود را مرطوب کرده و جریان بزاق را افزایش دهند و درنتیجه میل به نوشیدن کاهش می یابد. مصرف مقدار کمی دسموپرسین در هنگام خواب می تواند به افرادی که به دلیل دیابت بی مزه دیپسوژنیک چندین بار در طول شب از برمی خیزند ، کمک کند. اساسا پزشک برای پیشگیری از هایپوناترمی (کاهش سدیم خون)، میزان سدیم خون را بررسی می کند.
• دیابت بی مزه بارداری : برای زنان بادار مبتلا به این نوع دیابت دسموپرسین تجویز می شود . هورمون های جفت دسموپرسین را مانند وازوپرسین تجزیه نمی کنند. اکثر زنان پس از زایمان نیازی به درمان ندارند . بیشتر زنان باردار در صورت پیروی از توصیه های پزشک معالج و کنترل علایم از مشکلات جدی بعدی جلوگیری نموده و به زندگی عادی خود ادامه می دهند .

خوردن ، رژیم غذایی و تغذیه

مطالعات نشان نمی دهد که خوردن ، رژیم غذایی یا تغذیه در ایجاد یا پیشگیری از دیابت بی مزه نقشی داشته باشد  .

نکات پایانی

• دیابت بی مزه اختلالی نادر است و زمانی اتفاق می افتد که کلیه های فرد حجم زیاد و غیرطبیعی از ادرار بی بو و رقیق را دفع کنند.
• بدن فرد با تعادل مصرف مایعات و دفع مایعات اضافی تعادل را برقرار می سازد . معمولا تشنگی میزان مصرف مایعات را کنترل می کند حال آنکه ادرار دفع مایعات را برعهده دارد ؛ هرچند تعریق ، تنفس یا اسهال نیز از جمله روش های دفع مایعات هستند.هورمون وازوپرسین که آن را آنتی دیورتیک نیز می نامند میزان دفع مایعات از طریق ادرار را کنترل می کند.
• دیابت بی مزه مرکزی ، نفروژنیک ، دیسپوژنیک و دیابت بارداری انواع دیابت بی مزه هستند که هر نوع علل مخصوص به خود را دارند.
• عارضه اصلی دیابت بی مزه دهیدراتاسیون است یعنی میزان دفع مایعات بدن بیش از مایعات مصرفی باشد .
• پزشک می تواند براساس تاریخچه پزشکی و سابقه خانوادگی ، معاینه فیزیکی ، آزمایش خون ، آزمایش ادرار ، آزمایش محرومیت از مایعات و تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) دیابت بی مزه را تشخیص دهد.
• درمان اصلی دیابت بی مزه نوشیدن مایعات کافی برای جلوگیری از کم آبی بدن است.