آسیب مخچه

با وجود اینکه آسیب مخچه به ندرت پیش می آید اما اثرات آن می تواند کاملاً جدی باشد.

آسیب مخچه با تغییرات حرکتی، بینایی و شناختی قابل توجه همراه است.

با این حال، با درمان مناسب افراد می توانند به زندگی عادی برگردند.

آسیب مخچه چیست

مخچه یا مغز کوچک در قاعدۀ مغز درست پشت ساقۀ مغز قرار دارد.

هرچند مخچه فقط 10% جرم مغز را تشکیل می دهد ولی 80-50% کل سلول های مغزی را دربرمی گیرد.

یکی از وظایف اصلی مخچه هماهنگی و تنظیم دقیق حرکات ارادی است.

این کار برای حفظ تعادل، تون عضلانی و وضعیت بدن لازم است.

علاوه بر این، مخچه نقشی حیاتی در هماهنگی حرکات لازم برای راه رفتن و دیگر فعالیت های روزمره دارد.

شناخت، یادگیری زبان، حرکت چشم و رفلکس ها از دیگر عملکردهای مخچه هستند؛ این یعنی آسیب مخچه می تواند بر تمام این عملکردها اثر بگذارد.

علل آسیب مخچه

مخچه به دلیل موقعیت مکانی خود از خیلی از فشارهای بیرونی در امان است.

آسیب مخچه بیشتر به خاطر ضربۀ مغزی آنوکسیک، اختلالات نورودژنراتیو یا عفونت اتفاق می افتد.

سوء مصرف الکل هم یکی از عوامل آسیب مخچه است.

وقتی مخچه آسیب می بیند، سیگنال هایی که به سرتاسر بدن می فرستد ضعیف می شوند یا به طور کلی از کار می افتند

. این اختلالات، اثرات ثانویۀ مختلفی را به دنبال دارند.

اثرات ثانویۀ آسیب مغزی مخچه

آسیب مخچه با طیف وسیعی از علائم همراه است که در ادامه به بعضی از شایع ترین آنها اشاره می کنیم:

• آپراکسی: از دست دادن هماهنگی عضلات

به منظور تنظیم دقیق حرکات، مخچه سیگنال های مهاری یا تحریکی را به عضلات مختلف می فرستند.

آسیب مخچه بر مدت زمان ارسال پیام از مخچه به عضلات افزایش پیدا می کند و این باعث ناهماهنگی می شود که به آن آپراکسی می گویند.

مثلاً برای برداشتن یک چنگال، معز باید عضلات سه سر را فعال کند تا بازوی شما باز شود.

در خلال این مدت، عضلۀ دوسر بی حرکت است چون در غیر این صورت آرنج شما  در زمان نامناسبی خم شده و چنگال از دستتان می افتد.

بنابراین، مخچه از یک طرف سیگنال های مهاری را به عضلۀ دوسر می فرستد و از طرف دیگر به عضلۀ سه سر اجازه می دهد به راحتی دستتان را دراز کند.

آپراکسی روی تمامی حرکاتی که نیاز به هماهنگی دارند موثر است و می تواند انجام خیلی از فعالیت های روزانه را سخت کند.

بسیاری از مبتلایان به آپراکسی با قدم های ناهماهنگ و بلند راه می روند و موقع راه رفتن تلوتلو می خورند؛ این افراد برای انجام حرکات ساده به زمان بیشتری نیاز دارند.

آپراکسی می تواند عضلات صورت و حتی زبان شما را درگیر کند و باعث اختلال در گفتار و بلع شود.

تغییر عملکرد حرکتی

در ادامه به بعضی از تغییرات حرکتی ناشی از آسیب مخچه اشاره می کنیم:

• دیسمتری: توانایی محدود برای کنترل فاصله، سرعت یا قدرت حرکات بدن.
• دیس دیادوکوکینزی: اختلال در اجرای مکرر حرکات سریع
• لرزش ارادی: لرزش هنگام انجام حرکات هدفمند
• شروع حرکت با تأخیر: انجام حرکت با سرعت پایین
• هیپوتونیا: تون عضلانی اندک

طیف گسترده ای از چالش های حرکتی که بعد از آسیب مخچه اتفاق می افتد، نشان دهندۀ نقش حیاتی مخچه در بسیاری از عملکردهای حرکتی پیچیده است.

مشکل در تعادل

چون تعادل به هماهنگی مداوم  چندین گروه عضلانی بستگی دارد، آسیب مخچه می تواند اختلالات تعادلی شدیدی را به همراه داشته باشد.

این موضوع توانایی شما را در راه رفتن، بالا رفتن از پله ها یا تغییر پوزیشن تحت الشعاع قرار می دهد.

شاید موقع نشستن یا ایستادن مشکل داشته باشید یا شدیداً احساس سرگیجه کنید.

تمرینات تعادلی آسیب مخچه و درمان دهلیزی یکی از بهترین روش های شناسایی مشکلات تعادلی هستند.

اختلال در حرکت چشم ها(نیستاگموس)

مخچه علاوه بر اینکه در هماهنگی و تکمیل حرکات عضلانی بدن نقش دارد، مسئول کنترل حرکات چشم هم هست.

بعد از آسیب مخچه، ممکن است چشم حرکات سریع و کنترل نشده ای داشته باشد که به آن نیستاگموس می گویند.

به طور کلی حرکات چشم افراد مبتلا به نیستاگموس بعد از آسیب مخچه به سه شکل است:

• نیستاگموس افقی شامل حرکات چشم در طرفین
• نیستاگموس عمودی که باعث حرکات بالا و پایین می شود.
• نیستاگموس چرخشی که شامل حرکات دایره ای چشم است.

این حرکات در یک یا هر دو چشم دیده می شود و میدان دید شما را به هم می ریزد.

بعلاوه سرگیجۀ شدید ناشی از ضربه به سر می تواند به خاطر نیستاگموس باشد.

مخچه به تنظیم سایر عملکردهای بینایی مثل رفلکس دهلیزی- چشمی (VOR) کمک می کمد.

VOR همان چیزی است که به شما امکان می دهد حتی موقع حرکت به مشاهدۀ یک تصویر ثابت ادامه دهید.

آسیب مخچه می تواند روی این عملکردهای بینایی هم اثر بگذارد.

تغییرات گفتاری

گفتیم که مخچه کار هماهنگی عضلات درگیر در گفتار و بعضی از اجزای شناختی زبان را برعهده دارد.

یکی از اختلالات گفتاری شایع بعد از آسیب مخچه دیزارتری آتاکسیک است.

آتاکسیک یعنی فقدان کنترل حرکتی و دیزارتری به مشکلاتی در هماهنگی عضلات درگیر در فرایند مکالمه اشاره دارد.

دراین شرایط فرد آهسته، نامفهوم یا از هم گسیخته حرف می زند.

اثرات شناختی

هرچند بعضی ها فکر می کنند آسیب مخچه فقط روی عملکردهای حرکتی تأثیر می گذارد ولی تحقیقات نشان می دهد عملکردهای شناختی هم تحت تأثیر قرار می گیرند.

آسیب مخچه عملکردهای زیر را تحت الشعاع قرار می دهد:

• توانایی سازماندهی، برنامه ریزی و ابتکار عمل که به آن اختلال اجرایی هم می گویند.
• استدلال انتزاعی
• حافظۀ کاری
• حافظۀدیداری
• مهارت های زبانی
• یادگیری حرکتی

کاربرد ترکیبی از فعالیت های گفتاردرمانی و تمرینات توانبخشی شناختی می تواند عملکردهای شناختی شما را ارتقاء دهد.

درمان اثرات آسیب مخچه

وقتی مخچه آسیب می بیند، انتقال سیگنال از آن مختل می شود. از آنجایی که مخچه نقش مهمی در هماهنگی حرکات دارد، در نتیجۀ این اختلال عضلات سیگنال های لازم برای هماهنگی را دریافت نمی کنند.

بنابراین افراد باید ارتباط بین مغز و کل بدنشان را تقویت کنند تا عملکردهای مختل تصحیح شوند.

این کار با انجام تمرینات مکرر برای فعالسازی مکانیسم طبیعی ترمیم مغز یعنی  نوروپلاستیسیته امکانپذیر است.

وقتی کاری را تمرین می کنید، حتی اگر به طور کامل اجرا نشود، مغزتان مسیرهای عصبی مربوط به آن کار را ایجاد می کند.

با ادامۀ تمرین، این مسیرها قوی تر می شوند؛ با گذشت زمان، مغز می تواند با استفاده از این مسیرهای عصبی جدید بین عضلات ارتباط برقرار کند تا شما دوباره حرکات هماهنگی داشته باشید.

درمان

آسیب مخچه در افراد مختلف به صورت متفاوت برو می کند پس روش درمانی هم برای هر کسی با دیگری فرق دارد.

به طور کلی فیزیوتراپی، کار درمانی و گفتاردرمانی برای بیشتر بیماران مفید است

. تمام این روش های درمانی روی فعالسازی نوروپلاستیسیته تمرکز دارند.

فیزیوتراپی

تمرکز فیزیوتراپی روی بهبود تعادل و هماهنگی است که این کار با آموزش مجدد مغز انجام می شود.

در این روش از تمرینات تقویتی و به تدریج فعالیت های چالش برانگیزی مثل ایستادن ایستا، ایستادن روی سطوح ناهموار و بعد راه رفتن روی این سطوح استفاده می کنند تا فرد بتواند مثل قبل فعالیت کند.

بعضی از متخصصان فیزیوتراپی در درمان دهلیزی هم مهارت دارند یعنی می توانند به کسانی که سرگیجه یا عدم تعادل دارند کمک کنند.

کاردرمانی

کاردرمانگران می خواهند به افراد کمک کنند تا فعالیت های روزانۀ خود را انجام دهند.

آنها مبتلایان به آپراکسی را تشویق می کنند یک فعالیت را به صورت مرحله ای تمرین کنند و بعد آن را کامل اجرا کنند.

کاربرد استراتژی های جبرانی و تجهیزات کمکی یکی دیگر از توصیه های آنهاست.

بینایی درمانی حوزۀ تخصصی بعضی از کاردرمانگران است و نیستاگموس و سایر اختلالات بینایی را شامل می شود.

گفتاردرمانی

دیزارتری آتاکسیک باعث ناهماهنگی عضلات دهانی می شود و گفتاردرمانگران با تمرینات خود روی این عضلات کار می کنند

.بعلاوه آنها روی بهبود یا جبران عملکردهای شناختی هم تمرکز دارند.

هرچقدر تمرینات بیشتری انجام دهید، مغزتان  مسیرهای عصبی جدیدی می سازد و مشکل زودتر حل می شود.

جمع بندی

به طور کلی آسیب مخچه با ناهماهنگی عضلانی قابل توجهی همراه است و خبر خوب این است که این مشکلات قابل حل هستند.

نکتۀ اصلی بهبود هرگونه آسیب مغزی از جملۀ آسیب به مخچه، درگیر شدن نوروپلاستیک مغز است.

شما میتوانید با انجام روزانۀ تمرینات درمانی، تعادل، هماهنگی و مهارت های شناختی خود را ارتقاء دهید.

اینکه چقدر خوب شوید به آسیب وارده بستگی دارد.