به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، “پزشکی قانونی” به‌عنوان یکی از ارکان اساسی علوم جنایی، نقش بسیار مهمی در تشخیص علت مرگ و رسیدگی به موارد کیفری از جمله قتل و سایر جرائم ایفا میکند.
پزشکی قانونی، به‌عنوان یک سازمان حیاتی زیرنظر قوه قضاییه، مسئولیت کارشناسی در زمینه‌های پزشکی را به‌عهده دارد. پس از دریافت دستور از مرجع قضایی، یک پرونده پزشکی قانونی تشکیل می‌شود و با انجام معاینات ضروری، گزارشی جامع و دقیق به مرجع قضایی ارائه می‌شود و پزشکی قانونی قادر است در مواقع ضروری، نظرات و تحلیل‌های خود را به قوه قضاییه و سایر ارگان‌های مرتبط ارائه دهد.
این سازمان با بهره‌گیری از متخصصان در حوزه‌های مختلف از جمله سم‌شناسی، میکروبیولوژی و روان‌شناسی، توانایی تحلیل و بررسی دقیق پرونده‌ها را دارد.
“کالبدشکافی جسد” توسط پزشکی قانونی برای افرادی که به‌طور غیرطبیعی یا مشکوک فوت کرده‌اند، انجام می‌شود؛ این موارد شامل فوت در تصادفات، مرگ ناشی از مسمومیت، و فوت افراد ناشناس یا بی‌سرپرست در خیابان‌ها و… می‌شود. با توجه به حکم قضایی، پزشکی قانونی اقدام به کالبدشکافی اجساد میکند و پس از انجام بررسی‌های دقیق، نتایج را به دادگاه ارائه میکند.
برای اطلاع از فرایند کار پزشکی قانونی و نحوه انجام کالبدشکافی جسد، به “تالار تشریح پزشکی قانونی تهران” رفتیم و گفت‌وگویی با دکتر محمدجواد هدایت‌شده؛ رئیس این سالن داشتیم که در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید:
تسنیم: آقای دکتر، ضمن معرفی خود بفرمایید فرایند حضور متخصص پزشکی قانونی در صحنه جرم به‌چه‌صورت است و متخصص پزشکی قانونی چگونه می‌تواند در تعیین نحوه وقوع مرگ به تحقیقات جنایی کمک کند.
سابقه خدمتی من از سال 1376 در پزشکی قانونی آغاز شده است و از سال 1393 مدیریت تالار تشریح تهران را به‌عهده دارم، اکنون بیش از 10 سال است که در این سمت فعالیت می‌کنم.
پزشکی قانونی به‌عنوان کارشناس سیستم قضایی، یک نهاد دولتی محسوب می‌شود و مقام قضایی با توجه به صلاح‌دید خود می‌تواند نظر کارشناسی را از خارج از سیستم نیز دریافت کند یا از سازمان پزشکی قانونی کشور که زیرمجموعه قوه قضاییه است، بهره بگیرد اما بیش از 99 درصد پرونده‌ها به پزشکی قانونی ارجاع داده می‌شود.
حضور متخصص پزشکی قانونی در صحنه جرم با دستور مقام قضایی صورت می‌گیرد، در ابتدا موضوع به کلانتری‌ها ارجاع می‌شود و پس از بازدید صحنه و کشف جسد، اگر مورد مشکوکی مشاهده شود، کلانتری موضوع را به بازپرس کشیک قتل گزارش می‌دهد.
رئیس تیم بررسی صحنه جرم، بازپرس است و او بر اساس اطلاعات دریافتی از مأمور کلانتری تصمیم می‌گیرد که حضور متخصص پزشکی قانونی، تیم تشخیص هویت و افسران پلیس آگاهی یا حتی عوامل آتش‌نشانی در صحنه جرم ضروری است یا خیر، این تصمیم‌گیری کاملاً به تشخیص بازپرس وابسته است.
هنگامی که بازپرس ویژه قتل تصمیم به حضور پزشکی قانونی در صحنه جرم می‌گیرد، معمولاً یک پزشک کشیک برای انجام تحقیقات میدانی به صحنه اعزام می‌شود، حضور پلیس آگاهی و پزشکی قانونی نیز در این شرایط ضروری و ثابت است.
وظایف اعضای تیم بررسی صحنه جرم توسط بازپرس ویژه قتل تعیین می‌شود. در اکثر موارد، وظایفی مانند ثبت مستندات صحنه جرم، فیلم‌برداری، عکاسی، و جمع‌آوری نمونه‌های بیولوژیک و غیربیولوژیک به پلیس آگاهی واگذار می‌شود همچنین، معاینه جسد، تعیین طبیعی یا غیرطبیعی بودن مرگ و نحوه وقوع آن به‌عهده پزشکی قانونی است، این روال کلی بررسی صحنه جرم است.
تسنیم: مراحل انتقال جسد به سالن تشریح پزشکی قانونی چگونه است و چه عواملی ممکن است باعث تأخیر در این فرایند شود؟
پس از معاینات اولیه توسط پزشک در صحنه جرم و بررسی پدیده‌هایی مانند جمود نعشی، کبود نعشی و فساد نعشی، پزشک یک تخمین اولیه از زمان وقوع مرگ ارائه می‌دهد همچنین با توجه به شرایط صحنه جرم، تخمین می‌زند که مرگ طبیعی بوده یا غیرطبیعی و بر اساس این اطلاعات، تحقیقات جنایی آغاز می‌شود.
با توجه به اینکه نمی‌توان در صحنه جرم نظر قطعی ارائه داد، برای انجام معاینات دقیق‌تر مانند کالبدگشایی، آسیب‌شناسی، سم‌شناسی و سرولوژی، جسد با دستور بازپرس پرونده و هماهنگی با آرامستان بهشت زهرا(ع) به سالن تشریح پزشکی قانونی منتقل می‌شود.
طبق قانون، انتقال اجساد به‌عهده پزشکی قانونی نیست و این مسئولیت به شهرداری‌ها واگذار شده است زیرا آرامستان‌ها تحت نظارت شهرداری فعالیت می‌کنند، بنابراین، در صورت بروز تأخیر یا مشکل در انتقال جسد، مسئولیت آن متوجه پزشکی قانونی نیست.
تسنیم: پس از انتقال جسد به سالن تشریح پزشکی قانونی، چه مراحل و اقداماتی انجام می‌شود و مراحل اصلی تهیه گزارش اولیه و نهایی چگونه است؟
پس از انتقال جسد به سالن تشریح پزشکی قانونی، فرآیند کالبدگشایی و معاینه به‌طور معمول بین 2 تا 3 ساعت طول می‌کشد و گزارش اولیه همان روز تهیه می‌شود. برای آماده‌سازی نهایی گزارش و ارسال آن به مقام قضایی، 72 ساعت زمان لازم است، در این مدت، تعامل کاملی با بازپرس پرونده داریم که این همکاری نقش پررنگی در تصمیم‌گیری مقام قضایی ایفا میکند،
به‌عنوان مثال، اگر تیم جنایی شک داشته باشد که ضربه‌ای به سر متوفی وارد شده است، جسد در سالن تشریح مورد معاینه قرار می‌گیرد. در این معاینه، متخصصان ما هیچ‌گونه آثار ضربه‌ای به‌روی جمجمه جسد مشاهده نمی‌کنند که این یافته با توجه به تعامل خوبی که وجود دارد در سریع‌ترین زمان ممکن به بازپرس پرونده اطلاع‌رسانی خواهد شد.
بنابراین، این‌گونه نیست که مقام قضایی منتظر دریافت نتیجه نهایی کتبی از ما باشد؛ در همان روز معاینه، با بازپرس هماهنگ می‌شویم و تمام جزئیات را به او گزارش می‌دهیم، زیرا تعامل ما با یکدیگر به‌طور کامل برقرار است و در نهایت، مکاتبات و ارائه گزارش هم متعاقباً طبق روال انجام می‌شود.
نکته بعدی این است که امکانات پزشکی قانونی، از جمله نیروی انسانی و تجهیزات، به‌روز و مطابق با استانداردهای کشورهای پیشرفته دنیاست؛ جسدهایی که از کشورهای دیگر به ایران منتقل می‌شوند، در نحوه کالبدگشایی و نمونه‌برداری تفاوت خاصی با استانداردهای بالا ندارند همچنین، تجهیزات ما نیز همگی به‌روز هستند.
تسنیم: تأخیر 2 تا 3 ماهه در دریافت نتایج آزمایش‌ها به چه عواملی مرتبط است و روزانه چند جسد به سالن تشریح پزشکی قانونی برای انجام معاینه یا نمونه‌برداری منتقل می‌شود؟
تنها مشکلی که وجود دارد، این است که تعداد اجسادی که به سالن تشریح تهران منتقل می‌شود، بیش از حد معمول است؛ به‌طوری‌که روزانه حدود 40 تا 45 جسد به این سالن ارجاع می‌شود که بسیار زیاد است و باید از تعداد آن کاسته شود.
در کشورهای دیگر، روند کار به‌گونه‌ای است که یک پزشک به‌طور معمول هفته‌ای یک یا دو جسد را کالبدگشایی میکند.
در حالی که در کشور ما، هر کارشناس پزشکی قانونی به‌طور متوسط روزانه 5 تا 7 جسد را معاینه میکند و در طول سال، میانگین روزانه 40 جسد را داریم.
ورودی‌های زیاد به سالن تشریح دو علت دارد: نخست، اجسادی که به این سالن منتقل می‌شوند یا از بیمارستان‌ها هستند یا از خارج بیمارستان. از این میان، حدود 60 درصد اجساد، از بیمارستان‌ها به سالن تشریح منتقل می‌شوند، بر اساس بررسی‌ها و آمارهای به‌دست‌آمده، می‌توان تقریباً 15 تا 20 درصد از این اجساد را از بیمارستان‌ها به سالن تشریح منتقل نکرد چرا که فوت این موارد در زمره مرگ‌های طبیعی است و علت فوت کاملاً مشخص است و شکایتی هم در مورد آنها مطرح نیست.
بخش دیگر اجساد که خارج از بیمارستان‌ها است یعنی مواردی که اجساد از منازل و اماکن عمومی به سالن تشریح منتقل می‌شوند؛ به‌دلیل نبود پلیس قضایی آشنا به امور پزشکی قانونی و اصول قضایی، تمامی مرگ‌ها مشکوک تلقی می‌شوند و به همین خاطر اجساد برای معاینه به پزشکی قانونی ارجاع می‌شوند.
بنابراین، هنگامی که اجساد به سالن تشریح منتقل می‌شوند، ما ملزم به تعیین علت تامه فوت و نمونه‌برداری از جسد هستیم، به همین دلیل، پشت دستگاه‌های آزمایشگاهی ما نمونه‌ها انباشته می‌شوند.
به‌طور معمول، اگر یک نمونه و یک دستگاه وجود داشته باشد، آزمایش سم‌شناسی ظرف 3 روز و آزمایش آسیب‌شناسی به‌دلیل گذراندن مراحل خاصی مانند فیکس شدن نمونه با فرمالین، حدود 10 تا 14 روز طول می‌کشد تا نتایج به‌دست آید؛ مدت زمان 2 تا 3 ماهه برای دریافت نتایج، به‌دلیل انباشته شدن نمونه‌هاست.
اگر ورودی اجساد به پزشکی قانونی کاهش یابد و مدیریت بهتری صورت گیرد، به‌طوری‌که تنها اجساد ضروری به سالن تشریح وارد شوند، می‌توانیم نتایج آزمایش‌ها را در کمتر از یک ماه ارائه دهیم.
تسنیم: سیستم غربالگری و حضور دادپزشک در فرآیند صدور جواز دفن چگونه می‌تواند به کاهش ورودی اجساد به سالن تشریح پزشکی قانونی کمک کند؟
در کشورهای دیگر یک سیستم غربالگری دارند به این صورت که فردی که فوت میکند ابتدا شرح واقعه را مسئول مربوطه می‌گیرد و با بستگان صحبت میکند، مستندات را جمع‌آوری و بررسی میکند و در این مرحله فیلتر می‌شود که باید به‌اصطلاح پرونده وارد سیستم قضایی بشود یا نه؛ در کشور ما نزدیک به 10 سال است که چنین سیستمی طراحی شده و مورد تأیید سیستم قضایی قرار گرفته است.
در این سیستم، پزشکان مجربی که دوره‌های پزشکی قانونی را گذرانده‌اند، به‌عنوان دادپزشک فعالیت می‌کنند؛ این پزشکان معمولاً در آرامستان‌ها مستقر و در بخش صدور جواز دفن مشغول به کار هستند، به‌طوری که جسدهایی که به‌هردلیلی جواز دفن ندارند، خانواده‌ها می‌توانند با سامانه بهشت زهرا(ع) هماهنگ کنند و جسد را برای صدور جواز دفن به سردخانه بهشت زهرا منتقل کنند.
در آنجا، دادپزشک جسد را معاینه میکند و بر اساس شرح‌حال، اگر مرگ طبیعی باشد، جواز دفن صادر میکند اما اگر مرگ مشکوک تشخیص داده شود، جسد به سالن تشریح پزشکی قانونی ارجاع داده می‌شود؛ با این حال، هنوز سیستم دادپزشک به‌طورکامل میان جامعه جا نیفتاده است و آشنایی کافی با آن وجود ندارد.
با این راهکار می‌توان ورودی اجساد به سالن تشریح را کاهش داد و زمان پاسخ‌دهی به سیستم قضایی را کوتاهتر کرد؛ ما 19 مورد خاص مانند تصادف، قتل، مرگ در آسایشگاه و مرگ در اماکن عمومی و… داریم که اگر اجساد دچار این مرگ شده باشند و به بیمارستان منتقل شوند، بیمارستان نمی‌تواند جواز دفن صادر کند همچنین، اجسادی که ناشی از بیماری‌های مختلف یا کهولت سن هستند اگر به بیمارستان منتقل شوند، پزشک بیمارستان به‌دلیل فوت نمی‌تواند جواز دفن صادر کند و در این مرحله، به‌جای اینکه جسد به سامانه غربالگری منتقل تا فیلتر شود، به پزشکی قانونی ارجاع داده می‌شود.
پرونده‌هایی نیز داشته‌ایم که با نظر متخصص پزشکی قانونی، مسیرشان تغییر کرده است، به‌عنوان مثال، موردی بود که کلانتری متوجه نشد و مرگ را به‌عنوان یک مرگ معمولی در خیابان به بازپرس کشیک قتل گزارش کرد اما پس از انتقال جسد به سالن تشریح پزشکی قانونی کهریزک، متخصص ما معاینه کرد و متوجه شد که آن فرد قربانی جنایت شده است! بلافاصله این موضوع از طریق تماس تلفنی به مقام قضایی گزارش شد.
تسنیم: چه مکانیزم‌هایی برای هماهنگی بین پزشکی قانونی، آرامستان و کلانتری‌ها در رابطه با انتقال جسد وجود دارد؟
روالی که در پزشکی قانونی کهریزک اجرا می‌شود، شامل یک بخش مخابرات است؛ در این سیستم، مأموران کلانتری تماس می‌گیرند و اعلام می‌کنند که فوتی وجود دارد. آنها نامه ارجاع را برای ما فکس می‌کنند و ما با توجه به همان نامه، با مسئولان بهشت زهرا(ع) هماهنگ می‌کنیم. آمبولانس آرامستان به محل فوت می‌رود و جسد را به مجموعه ما منتقل میکند.
به این ترتیب، پزشکی قانونی به‌عنوان رابط عمل میکند؛ پس از معاینه جسد در تالار تشریح پزشکی قانونی، آرامستان به‌طور معمول چند نوبت در روز، تا ساعت اداری، آمبولانس را ارسال میکند تا جسد را منتقل کند.
تسنیم: چه قوانین و مقرراتی تعیین‌کننده محل معاینه اجساد است و نقش پزشکی قانونی در این میان چیست و فرایند بررسی و انتقال اجساد ورودی از فرودگاه به پزشکی قانونی و صدور جواز دفن چگونه است؟
دستور قضایی به حوزه قضایی مربوط می‌شود؛ به این معنا که در هر محلی که فوتی رخ دهد، همان حوزه قضایی تصمیم می‌گیرد که جسد در کجا معاینه شود، به‌عنوان مثال، اگر فردی ساکن تهران باشد و در کیش فوت کند، خانواده او به مقام قضایی مراجعه می‌کنند و درخواست می‌کنند که جسد در تهران معاینه شود تا بتوانند آن را در تهران دفن کنند، در این صورت، نیابت قضایی از دادگستری تهران صادر می‌شود و جسد به آنجا منتقل می‌شود، معاینه و سپس به اولیای دم تحویل داده می‌شود.
اجسادی که از کشورهای دیگر به ایران منتقل می‌شوند، در فرودگاه امام خمینی(ره) مستنداتی ارسال می‌شود که جواز دفن در کشور ما تلقی نمی‌شود؛ بنابراین، این اجساد نیاز به جواز دفن دارند.
پزشکی که در پایگاه بهداشتی مرزی فرودگاه مستقر است، مدارک را بررسی میکند. اگر جسد جزو موارد 19گانه‌ای باشد که باید به پزشکی قانونی منتقل شود، مانند غرق‌شدگی، ضربه با سلاح سرد، گلوله یا تصادف، با پلیس فرودگاه هماهنگ می‌شود.
پس از اخذ دستور قضایی، جسد برای معاینات دقیق‌تر به پزشکی قانونی منتقل و پس از معاینه جواز دفن صادر می‌شود اما اگر مرگ جزو آن 19 مورد خاص نباشد، مانند سکته، سرطان یا کهولت سن، به‌عنوان یک مرگ طبیعی در نظر گرفته می‌شود اما از آنجا که جواز دفن ندارد، به سامانه دادپزشک در آرامستان‌ها منتقل می‌شود. در آنجا، جسد معاینه می‌شود و جواز دفن به‌عنوان مرگ طبیعی صادر خواهد شد.
تسنیم: مدت زمان نگهداری اجساد مجهول‌الهویه در سردخانه پزشکی قانونی چقدر است و برای شناسایی هویت این اجساد چه اقداماتی انجام می‌شود؟
اجسادی که به‌عنوان مجهول‌الهویه به پزشکی قانونی منتقل می‌شوند، ابتدا توسط کلانتری شناسایی می‌شوند و ناشناس بودن آنها تأیید می‌شود. مقام قضایی برای این اجساد بی‌هویت، به پلیس آگاهی دستور می‌دهد به سالن تشریح پزشکی قانونی مراجعه کنند و فیلم، عکس و انگشت‌نگاری از جسد تهیه کنند.
این اطلاعات در پرونده‌های خود ثبت و نگهداری می‌شود. ما نیز در مورد اجساد ناشناس همین فرایند را دنبال می‌کنیم و مستندسازی شامل عکس‌برداری، رنگ مو، نوع لباس و ساختار دندان را در گزارش خود ثبت می‌کنیم.
طبق توافق قضایی، ما اجساد مجهول الهویه را به‌مدت تقریبی یک ماه در سردخانه نگهداری می‌کنیم، اما با توجه به ارتباط خوبی که با پلیس آگاهی داریم، این مدت زمان ممکن است متغیر باشد.
اگر پس از این مدت خانواده‌ای پیدا نشود، جواز دفن صادر می‌شود و جسد برای دفن در قطعه ناشناس به آرامستان منتقل می‌شود اما اگر در این زمان بستگان جسد پیدا شوند، ابتدا باید به پلیس آگاهی مراجعه کنند که با توجه به عکس‌های گرفته‌شده در پلیس آگاهی و امور مفقودین پزشکی قانونی، بستگانی که عزیزشان گم شده است، شناسایی می‌شوند، سپس این موضوع به پلیس آگاهی اطلاع داده می‌شود تا تطابق فایل انگشت‌نگاری برای تأیید هویت افراد انجام شود.
مرجع اصلی تأیید هویت، پلیس آگاهی است و پزشکی قانونی صرفاً در این فرایند کمک میکند.
کار در پزشکی قانونی بسیار دشوار است اما متأسفانه طبق قوانین فرد باید 30 سال به این حرفه مشغول باشد و مزایای خاصی نیز برای آن تعیین نشده است! برای بهبود کارایی، سامانه غربالگری ورودی اجساد به پزشکی قانونی و دادپزشک باید تقویت شود همچنین، ارجاعات بیمارستانی باید به‌درستی مدیریت شود؛ زیرا هرچه تعداد ورودی‌های جسد کمتر باشد، زمان پاسخگویی نیز کوتاهتر خواهد شد.
منبع خبر : خبرگزاری تسنیم+
نظرات کاربران