خبرگزاری مهر – گروه سلامت: با گسترش هوش مصنوعی در صنعت داروسازی و رشد روزافزون فروش اینترنتی دارو، چشم‌انداز جدیدی پیش روی نظام سلامت قرار گرفته است؛ موضوعی که هم می‌تواند فرصتی برای دسترسی سریع‌تر و عادلانه‌تر بیماران به دارو باشد و هم چالش‌هایی جدی در زمینه نظارت، امنیت و تضمین سلامت جامعه ایجاد کند، اگر این دو حوزه با سیاست‌گذاری دقیق، زیرساخت مطمئن و قوانین شفاف همراه شوند، تحولی بزرگ در شیوه عرضه دارو و خدمات سلامت رقم خواهد خورد.
در همین راستا خبرنگار مهر با محمود بیگلر رئیس مجموعه داروخانه‌های ۱۳ آبان و رئیس مرکز رشد دانشگاه علوم پزشکی تهران گفتگویی داشته است.
نقش هوش مصنوعی در صنعت داروسازی چیست؟
بیگلر: در صنعت داروسازی، فناوری‌های نوین به‌ویژه هوش مصنوعی نقش مهمی در ارتقای کیفیت خدمات و دسترسی بیماران به دارو ایفا می‌کند، هوش مصنوعی نه‌تنها در فرمولاسیون و طراحی داروها، بلکه در مشاوره‌های دارویی، نسخه‌پیچی، انبارداری و توزیع دارو نیز می‌تواند تحول‌آفرین باشد.
با استفاده از الگوریتم‌های هوش مصنوعی می‌توان داروها را به‌گونه‌ای طراحی کرد که با حداقل عوارض جانبی، بیشترین اثربخشی را بر سلول‌های هدف داشته باشند. این فناوری همچنین می‌تواند مسیر انتقال دارو را بهینه کند تا کمترین میزان از بین رفتگی یا متابولیسم در بدن رخ دهد. به این ترتیب، داروها سریع‌تر به سلول هدف رسیده و اثربخشی آن‌ها افزایش می‌یابد.
در حوزه خدمات دارویی، نرم‌افزارهای تخصصی مبتنی بر هوش مصنوعی امکان تحلیل تداخلات دارویی، بررسی نحوه مصرف و شناسایی عوارض احتمالی را فراهم کرده و اطلاعات دقیق را در اختیار بیماران قرار می‌دهند. به‌علاوه، ربات‌های نسخه‌پیچ که امروزه در برخی داروخانه‌ها به کار گرفته شده‌اند نیز با بهره‌گیری از هوش مصنوعی توانسته‌اند فرآیند ارائه خدمات دارویی را تسهیل کنند.
چرا کمبود دارو در کشور تبدیل به یک چالش همیشگی شده است؟
بیگلر: مسئله کمبود دارو و جو روانی ناشی از آن همچنان از چالش‌های مهم حوزه سلامت کشور است، اطلاع‌رسانی‌های نادرست و ایجاد فضای ناامنی باعث می‌شود بیماران به‌ویژه افراد مبتلا به بیماری‌های صعب‌العلاج یا مزمن، اقدام به ذخیره چندماهه دارو کنند. این رفتار، خود به کمبود بیشتر و اختلال در زنجیره توزیع دامن می‌زند.
در برخی مواقع میزان واردات فوری دارو تا ۳.۵ تا ۴ برابر نیاز کشور افزایش یافته، اما به دلیل نبود مدیریت روانی و اطلاع‌رسانی صحیح، کمبود همچنان در جامعه احساس شده است. در چنین شرایطی، بیماران به ذخیره‌سازی دارو روی می‌آورند، در حالی که برخی دیگر حتی برای مصرف هفتگی خود با مشکل مواجه می‌شوند.
اجرای کامل پرونده الکترونیک سلامت می‌تواند بسیاری از این مشکلات را برطرف کرده و امنیت روانی بیماران در زمینه دسترسی به دارو را تقویت کند. همچنین، برنامه‌ریزی دقیق در زنجیره تأمین و جلوگیری از تجویز و توزیع نابجای دارو از دیگر راهکارهای پیشنهادی برای کنترل بازار و کاهش قاچاق و دپوی غیرمنطقی دارو به شمار می‌رود.
اگر سیاست‌گذاری‌های دارویی با رویکرد علمی و مبتنی بر فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی در داروسازی پیش برود، نه‌تنها کیفیت تولید و توزیع دارو ارتقا خواهد یافت، بلکه دسترسی بیماران به داروهای حیاتی نیز به شکل پایدار و ایمن تضمین می‌شود.
چه راهکاری برای توزیع عادلانه دارو وجود دارد؟
بیگلر: در صنعت دارو هدف اصلی این است که بیماران برای دریافت داروهای حیاتی خود مجبور به مراجعه به تهران نباشند و بتوانند خدمات دارویی را در همان شهر محل سکونت دریافت کنند. قانون‌گذار باید دست ارائه‌دهندگان خدمات دارویی را بازتر بگذارد تا بیماران بدون نیاز به مراجعه به تهران، در شهرستان‌ها داروهای ضروری خود را دریافت کنند.
برای مثال، ما در مجموعه داروخانه ۱۳ آبان طی سه سال اخیر داروهای بیماران ام‌اس را درب منزل، حتی در مناطق اسلامشهر و رباط کریم، تحویل داده‌ایم. این طرح علاوه بر کاهش رفت‌وآمد بیماران، مورد حمایت برخی بیمه‌ها نیز قرار گرفته است. برای والدین شهدا کهولت‌سنی دارند، امکان دریافت دارو در منزل فراهم شده است تا نیاز به مراجعه حضوری نداشته باشند.
چرا داروهای بیماران خاص دچار کمبود است؟
بیگلر: کمبود داروهای بیماران خاص مانند داروهای سرطان، پانسمان بیماران پروانه‌ای و داروهای تالاسمی کمبود دارو می‌تواند ناشی از محدودیت‌های واردات، مشکلات ارزی و وابستگی به برندهای خارجی باشد. در برخی موارد پزشکان تنها یک برند خاص را تجویز می‌کنند و همین مسئله موجب کمبود مقطعی و صف‌های طولانی در داروخانه‌ها می‌شود. راهکار اصلی، افزایش تنوع دارویی و تقویت پوشش بیمه‌ای است.
داروهای بیماران خاص و صعب‌العلاج نباید آزادسازی قیمت شوند. بلکه باید بیمه‌ها تقویت شوند تا هزینه‌ها را پوشش دهند. صندوق بیمه صعب‌العلاج باید تمرکز بیشتری بر تأمین داروهای حیاتی داشته باشد تا چرخه درمان بیماران دچار اختلال نشود.
چگونه می‌توان با بازار سیاه مقابله کرد؟
بیگلر: بخشی از داروها توسط افراد سودجو از چرخه قانونی خارج و به قیمت‌های گزاف فروخته می‌شود. برخورد صرفاً انتظامی کافی نیست. تنها راهکار، اجرای واقعی پرونده الکترونیک سلامت و استقرار کامل پزشک خانواده است. اگر همه داروها بر اساس نسخه الکترونیک تجویز و کنترل شوند، قاچاق دارو تا حد زیادی از بین می‌رود.
درباره تبلیغ داروهای غیرمجاز در فضای مجازی نیز در وهله اول، فرهنگ‌سازی نقش مهمی در پیشگیری از خرید داروهای تبلیغ‌شده در شبکه‌های اجتماعی دارد. مردم باید بدانند استفاده خودسرانه از داروهایی مانند برخی داروهای دیابتی یا آمپول‌های تبلیغ‌شده در اینستاگرام، می‌تواند تهدید جدی برای سلامت باشد. تنها پزشک متخصص باید تجویز دارو را انجام دهد.
دارو همیشه نخستین راه‌حل نیست. بسیاری از بیماری‌ها با اصلاح تغذیه و شیوه زندگی قابل کنترل هستند. اما متأسفانه به دلیل سهولت مصرف دارو، مردم اولین انتخاب خود را دارو قرار می‌دهند، در حالی که این رویکرد می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد.
مشارکت شرکت‌های دارویی در توسعه خدمات چگونه است؟
بیگلر: کمک‌های مالی و حمایتی شرکت‌های دارویی به‌طور مستقیم در ارتقای کیفیت خدمات سلامت و رفاه بیماران اثرگذار بوده است. بخشی از این کمک‌ها به صورت حمایت دارویی مستقیم از بیماران انجام می‌شود. به‌طور مثال برخی شرکت‌ها دارو را بدون دریافت فرانشیز در اختیار داروخانه قرار می‌دهند یا در توزیع داروهای خاص، حمایت مالی می‌کنند تا بیماران هزینه‌ای پرداخت نکنند. همچنین برخی شرکت‌ها به شکل مستقیم از بیماران نیازمند پشتیبانی معیشتی دارند که داروخانه در جریان جزئیات آن قرار نمی‌گیرد.
این حمایت‌ها در چارچوب مسئولیت اجتماعی شرکت‌های دارویی صورت می‌گیرد و علاوه بر کمک به بیماران، در ارتقای خدمات بهداشتی و ایمنی بیمارستان‌ها نیز نقش دارد. برای نمونه، در آماده‌سازی داروهای با سمیت بالا نیاز به فضای تمیز و ایزوله وجود دارد که ایجاد چنین محیط‌هایی هزینه‌بر است؛ اما برخی شرکت‌های دارویی در ساخت این فضاها مشارکت کرده‌اند تا ایمنی بیماران، پزشکان و پرستاران افزایش یابد.
کمک‌های شرکت‌های دارویی تنها به حوزه درمان محدود نیست و گاهی در زمینه بهبود زیرساخت‌ها و توسعه فضاهای فیزیکی نیز اثرگذار بوده است. برای مثال، در گذشته بیماران برای دریافت دارو ناچار بودند در پیاده‌روها منتظر بمانند و زمان انتظار به ۴۰ تا ۴۵ دقیقه می‌رسید. اما اکنون با توسعه فضای داروخانه و افزایش تعداد گیشه‌ها از ۷ به ۱۷ در داروخانه فوق‌تخصصی و از ۱۶ به ۳۸ در داروخانه شبانه‌روزی، زمان انتظار به کمتر از ۱۰ دقیقه کاهش یافته است.
توسعه خدمات رفاهی نیز از دیگر اقدامات داروخانه ۱۳ آبان بوده است. ارائه امکاناتی مانند امکان تهیه نوشیدنی یا آب‌میوه برای بیماران، دسترسی به اینترنت وای‌فای رایگان، حذف صندوق حضوری و جایگزینی با کیوسک‌های هوشمند از جمله اقدامات انجام‌شده برای ارتقای تجربه بیماران به شمار می‌رود.
همچنین حمایت از بیماران صعب‌العلاج و نیازمند تجهیزات پزشکی بسیار مهم است، در گذشته بیماران برای دریافت وسایل ضروری همچون تخت بیمار، تشک، ویلچر و اکسیژن‌ساز با مشکل مواجه بودند، اما اکنون این نیازها از طریق خیریه تجهیزات پزشکی به‌طور کامل و رایگان تأمین می‌شود. بیماران می‌توانند این تجهیزات را برای مدت دو ماه با قابلیت تمدید تا چهار ماه دریافت کنند، بدون آنکه شرایط مالی آنان مانعی باشد.
در مواردی دیده شده که حتی برخی بیماران پس از رفع نیاز، به‌عنوان قدردانی، تجهیزات جدیدی مانند ویلچر خریداری کرده و به مجموعه اهدا کرده‌اند. این اقدامات نه‌تنها به ارتقای خدمات داروخانه کمک کرده، بلکه فرهنگ همیاری و کرامت انسانی را نیز تقویت کرده است.
واحد پزشکی داروخانه ۱۳ آبان که حدود شش تا هفت ماه است آغاز به کار کرده، تاکنون بیشترین رضایتمندی بیماران صعب‌العلاج را به همراه داشته و نشان می‌دهد که توسعه زیرساخت‌ها و حمایت‌های شرکت‌های دارویی در کنار تلاش‌های دانشگاه علوم پزشکی و خود مجموعه ۱۳ آبان، نقش مهمی در بهبود خدمات سلامت و رفاه بیماران ایفا کرده است.
نظرات کاربران