کتواسیدوز دیابتی را چگونه تشخیص دهیم

کتواسیدوز دیابتی یکی از عوارض جدی دیابت است و زمانی اتفاق می افتد که بدن قادر به تولید انسولین کافی نیست.

همانطور که می دانید گلومز منبع اصلی انرژی عضلات و بافت‌های بدن است و انسولین به گلوکز کمک می کند وارد سلول شود.

بدون انسولین کافی، بدن برای تأمین سوخت مورد نیاز خود چربی می سوزاند؛ در نتیجه اسیدهایی به نام کتون در جریان خون تجمع پیدا می کنند.

اگر این شرایط درمان نشود، با تجمع کتون فرد دچار کتواسیدوز دیابتی می شود.

در صورتیکه دیابت دارید یا در معرض دیابت هستید، باید با علائم هشدار دهنده کتواسیدوز دیابتی و زمان مراجعه به پزشک آشنا شوید.

علائم کتواسیدوز دیابتی اغلب به سرعت و گاهی در عرض 24 ساعت بروز می کنند.

در برخی افراد این علائم اولین علامت ابتلا به دیابت هستند. در ادامه به چند مورد از این علائم اشاره می کنیم:

• تشنگی شدید
• پرادراری
• احساس تهوع و استفراغ
• معده درد
• ضعف و خستگی
• تنگی نفس
• گیجی
• نفس فرد بوی میوه می دهد.

علائم مشخص‌تر کتواسیدوز دیابتی که در کیت‌های آزمایش خون و ادرار خانگی مشخص می شوند عبارتند از:

• بالا بودن سطح قند خون
• سطوح بالای کتون در ادرار

چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر احساس بیماری یا استرس می کنید یا اخیراً دچار بیماری و آسیب شدید، مرتباً سطح قند خونتان را چک کنید. می توانید یک کیت تست کتون ادرار از داروخانه تهیه کنید و تست کنید.

در موارد زیر با پزشک تماس بگیرید:

• استفراغ و عدم تحمل غذا و مایعات
• افزایش سطح قند خون و بی فایده بودن درمان های خانگی
• افزایش سطح کتون ادرار

در موارد زیر فوراً به پزشک مراجعه کنید:

• سطح قند خونتان در آزمایشات متعدد بالاتر از 300 میلی گرم در دسی لیتر (mg/dL) یا 7/16 میلی مول در لیتر (mmol/L) است.
• وقتی کتون ادرار شما بالا رفته باشد.
• چند مورد از علائم کتواسیدوز دیابتی مثل تشنگی بیش از حد، تکرر ادرار، حالت تهوع و استفراغ، درد معده، ضعف یا خستگی، تنگی نفس، نفس با بوی میوه و گیجی را دارید.

یادتان باشد که کتواسیدوز دیابتی درمان نشده می تواند باعث مرگ شود.

علل کتواسیدوز دیابتی

قند سوخت اصلی سلول های بدن است و انسولین در ورود قند به سلول های بدن نقش مؤثری دارد.

بدن بدون انسولین کافی نمی تواند از قند برای تولید انرژی مورد نیازش استفاده کند؛ درنتیجه هورمون هایی ترشح می شود تا چربی را تجزیه کرده و سوخت مورد نیاز بدن را تأمین کنند.

این فرآیند باعث تولید کتون می شود ؛ کتون ها در خون جمع می شوند و در نهایت به ادرار می ریزند.

کتواسیدوز دیابتی معمولاً بعد از موارد زیر اتفاق می افتد:

یک بیماری

عفونت یا سایر بیماری ها باعث می شوند بدن سطوح بالاتری از هورمون های خاص مانند آدرنالین یا کورتیزول تولید کند.

اثر این هورمون ها بر عکس انسولین است و گاهی اوقات باعث کتواسیدوز دیابتی می شوند.

پنومونی و عفونت های مجاری ادراری از بیماری های شایعی هستند که می توانند منجر به کتواسیدوز دیابتی شوند.

مشکل با انسولین درمانی

وقتی انسولین درمانی فایده ای ندارد یا پمپ انسولین درست کار نمی کند، انسولین بسیار کمی در بدن باقی می ماند.

هر یک از این مشکلات می تواند منجر به کتواسیدوز دیابتی شود.

موارد دیگری که می تواند منجر به کتواسیدوز دیابتی شود عبارتند از:

• ضربه جسمی یا عاطفی
• حملۀ قلبی یا سکتۀ مغزی
• پانکراتیت
• بارداری
• سوءمصرف الکل یا مواد مخدر به خصوص کوکائین
• برخی از داروها مثل کورتیکواستروئیدها و بعضی دیورتیک ها

ریسک فاکتورها

احتمال ابتلا به کتواسیدوز دیابتی در موارد زیر بیشتر است:

• دیابت نوع 1 داشته باشید.
• اغلب یادتان می رود انسولین بزنید.

گاهی کتواسیدوز دیابتی با دیابت نوع 2 اتفاق می افتد.

در بعضی موارد کتواسیدوز دیابتی اولین علامت ابتلا به دیابت است.

عوارض کتواسیدوز دیابتی

کتواسیدوز دیابتی با مایعات، الکترولیت ها – مانند سدیم، پتاسیم و کلرید – و انسولین قابل درمان است.

شاید تعجب کنید ولی شایع ترین عوارض کتواسیدوز دیابتی مربوط به این درمان نجات بخش است.

عوارض احتمالی درمان

عوارض درمان عبارتند از:

• افت قند خون که به آن هیپوگلیسمی می گویند؛ در این شرایط انسولین به قنداجازه می دهد وارد سلول ها شود، به این ترتیب سطح قند خون پایین می آید. اگر سطح قند خون خیلی سریع کاهش یابد، این افت می تواند منجر به کاهش قند خون شود.
• افت پتاسیم که به آن هیپوکالمی می گویند. مایعات و انسولین مورد استفاده برای درمان کتواسیدوز دیابتی می تواند باعث افت شدید پتاسیم شود؛ این موضوع روی قلب، ماهیچه ها و اعصاب تأثیر می گذارد. برای پیشگیری باید پتاسیم و سایر مواد معدنی با مایع درمانی جبران شوند و این بخشی از درمان کتواسیدوز دیابتی است.
• تورم در مغز که به عنوان ادم مغزی نیز شناخته می شود. تنظیم سریع سطح قند خون می تواند به ادم مغزی منجر شود. این امر در کودکان به خصوص مبتلایان به دیابت، شایع تر است.

کتواسیدوز دیابتی درمان نشده به اختلال هشیاری و نهایتاً مرگ می انجامد.

پیشگیری از کتواسیدوز دیابتی

پیشگیری از کتواسیدوز دیابتی و سایر عوارض دیابت به روش های مختلفی انجام می شود.

• دیابت خود را کنترل کنید. تغذیه سالم و فعالیت بدنی را بخشی از برنامه روزانۀ تان قرار دهید. دارو وانسولین را طبق دستور پزشک مصرف کنید.
• سطح قندخونتان را کنترل کنید. شاید لازم باشد سطح قند خون خود را حداقل 3 تا 4 بار در روز بررسی و ثبت کنید؛  البته اگر بیمار هستید یا استرس دارید باید بیشتر این کار را انجام دهید. نظارت دقیق تنها راهی است که می توانید مطمئن شوید سطح قند خون شما در محدوده هدف قرار دارد.
• در صورت نیاز دوز انسولین خود را تنظیم کنید. در مورد چگونگی اصلاح دوز انسولین با پزشک صحبت کنید.عواملی مثل سطح قند خون، آنچه می خورید، میزان فعالیت و اینکه بیمار هستید یا نه را در نظر بگیرید. اگر سطح قند خون شما رو به افزایش است، برنامه درمانی دیابت خود را دنبال کنید تا شرایط را به روال سابق برگردانید.
• میزان کتون را بررسی کنید. موقع بیماری یا استرس با یک کیت تست کتون، سطح کتون ادرارتان را آزمایش کنید. می توانید این کیت ها را از داروخانه تهیه کنید. اگر سطح کتون شما متوسط یا بالا باشد باید فوراً با پزشک تماس بگیرید. اگر سطح کتون ادرار پایین باشد شاید نیاز به مصرف انسولین بیشتری داشته باشید.
• برای اقدام سریع آماده باشید: اگر فکر می کنید به خاطر بالا بودن قند خون و وجود کتون در ادرار به کتواسیدوز دیابتی مبتلا هستید، فوراً به پزشک مراجعه کنید. دیابت عوارض وحشتناکی دارد اما اجازه ندهید ترس شما را از مراقبت خوب بازدارد. برنامۀ کنترل دیابت را به دقت دنبال کنید و در صورت نیاز از پزشک کمک بگیرید.

تشخیص کتواسیدوز دیابتی

معاینه فیزیکی و آزمایش خون در تشخیص این بیماری مؤثر است.

در بعضی موارد شاید لازم باشد آزمایشات دیگری برای یافتن علت کتواسیدوز دیابتی انجام دهید.

آزمایشات خون

آزمایش‌های خونی که در تشخیص کتواسیدوز دیابتی بکار می رود، موارد زیر را اندازه‌گیری می‌کنند:

• سطح قند خون: در صورتیکه بدن انسولین کافی نداشته باشد تا قند وارد سلول ها شود، سطح قند خون افزایش می یابد. به این بیماری هیپرگلایسمی می گویند. وقتی بدن برای تأمین انرژی چربی و پروتئین می سوزاند، سطح قند خون بالا می برد.
• میزان کتون: با تجزیۀ چربی و پروتئین برای تأمین انرژی، اسیدهایی به نام کتون وارد جریان خون می شوند.
• اسیدیتۀ خون: وقتی بدن چربی و پروتئین می سوزند، خون اسیدی می شود و این موضوع کارکرد تمام اندام های بدن را تحت تأثیر قرار می دهد.

سایر آزمایشات

آزمایشات زیر می توانندبه یافتن مشکلات سلامتی که ممکن است در ایجاد کتواسیدوز دیابتی نقش داشته باشندکمک کنند:

• آزمایشات الکترولیت خون
• آزمایش ادرار
• رادیوگرافی قفسۀ سینه
• ثبت فعالیت الکتریکی قلب که به آن الکتروکاردیوگرام می گویند.

درمان کتواسیدوز دیابتی

اگر دچار کتواسیدوز دیابتی شوید باید در اورژانس تحت درمان قرار بگیرید یا در بیمارستان بستری شوید.

درمان معمولاً شامل موارد زیر است:

• مایع درمانی: مایع درمانی مایعات از دست رفته در اثر ادرار زیاد را جبران می کند. به علاوه قند خون نیز رقیق می شود. مایعات خوراکی و وریدی هستند؛ وقتی از طریق ورید داده می شوند، به آنها مایعات IV می گویند.
• جایگزینی الکترولیت: الکترولیت ها مواد معدنی موجود در خون مانند سدیم، پتاسیم و کلرید هستند که باردار الکتریکی دارند. کاهش شدید انسولین می تواند سطح چندین الکترولیت در خون را کاهش دهد. الکترولیت های IV برای کمک به کارکرد قلب، ماهیچه ها و سلول های عصبی تجویزمی شوند.
• انسولین درمانی: انسولین کتواسیدوز دیابتی را معکوس می کند. انسولین هم مثل مایعات و الکترولیت ها به صورت وریدی تزریق می شود. وقتی سطح قند خون به حدود 200 میلی گرم در دسی لیتر (1/11 میلی مول در لیتر) کاهش یابد و خون دیگر اسیدی نباشد می توان انسولین درمانی معمولی را انجام داد.

قبل از مراجعه به پزشک چه اقداماتی باید انجام داد؟

کتواسیدوز دیابتی شرایط مهلکی است. در صورت بروز علائم خفیف و در موارد زیر فوراً با پزشک تماس بگیرید.

• نمی توانید با پزشک خود تماس بگیرید.
• علائمتان بدتر شده است.
• علائم شما در حال حاضر بسیار بد هستند

احتمالاً پزشک این سوالات را از شما می پرسد:

• چه علائمی دارید؟
• چه زمانی علائم شما ایجاد شد؟ آیا آنها بدتر می شوند؟
• آیا دیابت دارید؟
• آیا اخیراً سطح قند خونتان را چک کرده اید؟
• آیا اخیراً سطح کتونتان را چک کرده اید؟
• آیا اشتهای خود را از دست داده اید؟
• مشکل تنفسی ندارید؟
• درد قفسه سینه ندارید؟
• آیا اخیراً بیماری یا عفونتی داشتید؟
• آیا اخیراً استرس یا ضربه روحی داشتید؟
• آیا اخیراً از الکل یا مواد مخدر استفاده کردید؟
• چه اندازه به برنامه درمان دیابت خود پایبند هستید؟
• چقدر قبل از شروع این علائم دیابت تان را مدیریت کردید؟